This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

at|http : //books . qooqle . com/

luai mmi nmmi

l

LACTANTII

OPERA OMNIA,

AD PR-SSTANTISSIMAM LENGLETII-DUFRESNOY EDJTJONEM EXPRESSA ; UUNEMANNI , O. F. FRITZSCHE , N. LE NOURRY CUM EMENDATIONIBUS TUM

DISQUISITIONIBUS CRITIGIS AUCTA :

EDITIO NOVISSIMA,

QVJE OMMUM INSTAR ESSR TOTEST , AD OCTOGINTA ET AMPLIUS MSS. CODICES EDITOSQUE QUADRAGINTA COLLATA NOTISQUE UBEKiOniUUS ILLUSTRATA.

SEQUUNTUR

Appbndices id scniPTi SS. PP. MARCELLINI , MARCELLI , EUSEBIl et MELCHIADIS,

QCI IN SEXTO TOMO HEMORANTUtt.

LACTANTII TOMUS SECUNDUS ET ULTIMUS.

';,;rvPA'iiisils "' '

EXCUDEBAT vrayet,

IN VIA DICTA D'AMBOISE, rRfeS LA BARRlfeRE D'£NFER,

OC PKTIT-UURTROCGE.

ELENCHUS

OPERUM QVM IN HOC TOMO CONTINENTUR.

Liber dcOpificio Dei. col. 9

Liber de Ira Dei. 77

Dissertatio N. le Nourry in libratn de Ira Dei. 1^7

Disquisilio Nicolai de Lcstocq in librum de Morlibus persecutorum. 157

Appendix de duobus locis cod. ms. hujus libri. 171

Dissertatio Heurici Dodwelli de Ripa Siriga. 175

Liber de Mortibus persecutoruro. 190

Lactanlii fragmenia. 275

Incerti auctoris Phoenix Lactantio tributus. Jbid.

Incerti auctoris carmen de Passione Domini. 283

Garmen de Pascha. 285

Csecilii symphosii iEnigma. 289

Slephani Balusii nolse in librum de Mortibus perscculorum. 297

Ejusdem in duo loca ejusdcm libri duae epistolae. 379

Petrl Diazii sententia de quodamMoco Ladanlii corrupto. Jbid.

Epistola Baluzii ad Diazium. 380

Ejusdem episl. ad Henricum de Noris. 381

Epistola Joannis Columbi ad Gisbertum Cupcrum. 385

Lcctori bcnevolo. 387

De libro hoc judicia el testimonia aliquot. 388

Joannis Columbi not® in librum de Mortibus persecutorum. 389

Nicolai Toinardi monilum leclori. b35

Nolse Toinardi in librum de Morlibus pcrseculorum. Jbid.

Gisberti Cuperi notse. 463

Pauli Baudri not® in librum de Morlibos pcrseculorum. 587

Disscrtatio N. le Nourry in librum de Mortibus persecutorum. 839

Ejusdem disquisiliones dogmaticse in Lactantium. 1011

••• • •••

r ••• •.:

•• • • • • • •

. • • •

J

PATKOLOGIiE

CLRSUS COMPLETUS

SIVB

BIBLIOTHECA DNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMJCA,

OMNniM SS. PATRH, DOCTORDM SCRIPTORUMQDE ECmESIASTICORDM

qui ab jevo apostolico ad usque eynocentii iii tempora

floruerunt;

RECUSIO CHRONOLOGICA OMNIDM Q\]M

EXSTITERE MONUMENTOUDM CATHOLICJE TRADITIONIS PER DDODECIM

PRIORA ECCLESIiE SiECDLA ,

JUXTA EDITIONCS ACCUnATISSlMAS, INTER SE CUMQUE NONXULLIS CODICIBUS MAKUSCRIPTtS COLLATAS, PERQUAM

DILiGENTER CASTIGATA ;

DISSERTATIONIBUS, COHMENTARItS LECTIONIBUSQUE VARIANTIBUS CONTINE.NTER ILLUSTRATA *,

OMNIBUS OPERIBUS POST AMPLlSSIMAS EDITIONES QVJE TRIDIJS NOVISSIMIS SiECULlS DEBENTUR ABSOLUTAS

DETECTIS, AUCTA;

INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALTTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS, SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI

SUBSEQUENTIBUS, DONATA ;

CAPITDLIS INTRA IPSUM TBXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOUEM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ;

OPERIBUS CUM DUBIIS TUM APOCRYPQIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTlDUS, AMPLIFICATA ;

DUOBUS INDICIBUS GF.NBRAL1BU8 LOCUPLETATA : ALTERO SCILICET UEKUM, QUO CONSULTO. QUIDQUiO UNUSQUISQUE PATRUM IN QUODLIBET THEMA SCRiPSERlT UNO INTUITU CONSPICIATUR ; AI.TERO

SCRlPTUUiE SACUil) , ex quo lectori comperirb >it obvium qui.nam patres et in

QUIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRII>TUR£ TEXTUS COMMENTATI SINT.

ED1TI0 ACCURATISSIMA, CiETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, Sl PERPENDANTUR ' CIIARACTERUM NITIDITAS,

CHART.C QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORHFXTIONIS. OPP.Rt M RKCCSORUM TUM VARIETAS

TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SID QUE IN TOrOOPKRiS DECURSU CONSTA.NTER

SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, PR;€SERTIMQUE ISTA C<»LLECTIO, UNA METIIODICA ET CIIKONOLOGtCA,

SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQOE HACTENIiS HIC ILLIC SPARSORUM , PKIMUH

AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS AD OMNKS /ETATES , LOCOS, LLNGUAS

FORMASQUB PERTINENTIBUS, COADUNATORUM.

SERIESPRIMA,

IN OUA rRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESOUK ECCLESIvE LATIN/E A TERTULLIAKO AD GREGORIUM MACiNUM.

ACCURANTE J..P. MIGNE, ^Uf$ttttm ^OmpUtOXmX IN SINGULOS SCIENTIjE

ECCLESIASTIC^ IIAMOS EDlTqi\E,

PATROLOGyE TOMUS VII.

LACTANTJI' •TOMnfl sEeuRDa^ ei': »LT.mu9. APPENDICES AD SCRIPTA SS..PP' 1C.4KCELLIN1,MX11CELLI, EUSEBII ET MFXCHIADIS,

OUI IN SEXTO TOMO MEMORANTUR.

PARISIIS, EXCUDEBAT VRAYET,

m riA DICTA D'AMBOISE, PRfiS LA BARRIERE D'ENFER , OU PETIT-MOSTROUGE.

18U.

•••••:••:.•;..•::•:••:

••• ••• ••,•.. . •"

•• •!•-•• •••••• ,..

,•••••• •,• ••••••-•• ••••

»•••.•?•.••• •• •*;•!:••••?

• • • ••• •.• • • •i^lZ •• •• •

• ••:•::••• :•,;

Sucrursale, au Pelil-Monlrong^^, de rimprhneiie dc Vraycl de Surry, ruc de Si^vres, 57, Jiraris.

LUCII GiECILII FIRMIANI LACTANTII

m mnm mi, m iormatiop homms,

LIBER,

AD DEMETRIANUM AUDITOREM SUUM.

CAPUT PRIMUM. Pnmmum ei adhortafio ad Dmelrianum.

Quam minimc»iinquielus el in summi-. necessi- toUbos. ex lioc lii.cllo poicris exisUroare; qucm ad te radibospcne verbis, proul ingcnii mediocriu» ttiHt, Demctriane.perscripsi. ui quolidianum slu- aium meum cl nosses.ctuon Uecssem r.bi.prx- ceplor ciiamnunc. sed honeslioris rc. mel.or.aque ^ YARIORUM

doctriniB. Nam »i «e In lillerl», nihil aliud quam Hnguam instruenlibus , audilorcra salis sirenuun» prscbuisti : qoanto magis in liis \erls , ei ad vitam periineiitibus , docilior esse debebis? Api.d qucn» iiunc proliicor, nulla me necessiiaie vel rcl . vel lem- poris impediri, quominus aliquid excudam, quo> philosophi noslrai scclae, quam .luemur, instruetio- rcs docliorcsquo in posierum fiaul; quamvis nunc male audianl, casligenlurqne vulgo, qnod aliier

NOTiE.

n. nnitleio Dei.vel Formatione hominit. Geminum

SmS Se c««. mH Des. Bnsmi Ba>.l. 158«, U*; 'S ec WllM.ii «*2. ?""•«»«• ...

PATROL. Vn.

liominem in summis necessiiaii!)us , seu perseciTiio- iiil)us versatum, minime quielum esse; cum si c*«- luiiclio el relinealur, solum repeielur quod aniea aiclum esl, Imc sensu , et tiuam «m. Spare.

Iiaqueresiiluimus, ci , poslulanle sensu, favenli- Imsque edilis Graph., Gymnic, Crat., Is. ac inss. Erasm. cl 1 Colberlin»» in quo a pnma manu legi- lur el • rmcoia recenliori ac nigriori atranienio sii- Derscripu , sic indicanle secunda manu esse eitam ^ ul in plurimis mss. et edilis : nisi legere malis cum-

alioColberrmoeO*""*- *" ^®''^*^ ^^'^* ®^^ ^'^—» ^""'^ Signo abbreviationis.

JBxcMdam.Ms.Reg. Put.el5rec.r.T/«nd/im; nccmalc.

PhHosophi, Immemor liic Er.isnnis fuil, ciiam a. Jusiino Marlyre , Clenienie Aleitindrino ei ahis doc- trinam christianam philosoplmm, el doctores chris. lianos dici pliilosophos. Demoitftravit lioc mulli* KorloU. in Cfommeni. ad Jusiiii. Mart. Bun.

ISostm sectce, Eleganter quidem , scd parttra iheo- Joffice annoiavii chrisiiaiios , quod hunc hhelliin^ fere coniexuil siylo philosophico , (|ucmadmodumi Boelius librum de Con^olalinnc philosophinc. Sec- Uim auiem usurpnvit in boiiain parlcm , quod facil. aliuuoliesTeriullianus, quum idem apud Grsecos so- nel /larciw, quod nobis sertn; el pios appellal. samentes, pietalcm sa)nemiam , novnm professiO' nm clirislianismum. Krasm.- Sed puMulanlibus in^ Ecclesia exiraneis dognialibus , secl:c nomen odio-

sum lieri coepil.— Nostra secim. Alihi imsier secUm»

in malam partem sumpsil, ex gr., Iih. iv Instiiut.

cap. 30, el dc Ira , cap. 2. Ilic suniil lu b<>nam par^

leni ; quomodo Terlullir^nu^ id Apol.>g. cap. 1, 21 et

40, ChrManK sectas orhio. Bdn. C/i«/ige«<«rgMe.C;»siigarc dixii, nnn pro emcndare

sed pro corripere, sive ila^^cllaie. Lrasm.

«« FIUM. LACTANTII LIB. DE OPIFICIO DEL 12

qwm sapienUl>us cojjveiiU viiram. ei viiia sub ob- A bei, ci quidcm lam sublitrbus, ul oculos mcniis effu-

(enUi nominis celenl , quibus illus aui ineJcri opor- tuit^ aut ea prorsus eiTugere, ut bealuin at(|ue in- corrupiuni sapieiHise Bomen vha tpsa cum praecep- tis congruente prsesiarent. Ego tamen , ut nos ipsos simul el cxieros inslruam, nullum laborem recuso. Nequc enim possum oblivisci mei, tum praeserlim, cum maxime opus sit meminisse ; siotit ne tu <iui<letn tui, ut spero, et opto. Nani licel te publicae rei ne* cessiias a veris et justis operibus avertat : tamen iieri non potost, quia fintiittdc ia codluiii aspiciat. Meos sibi conscia recli . Ego quidem iaetor omnia libi , quse pro bonis ha- bentur, prospere fluere ; sed ila , si nihil dc statu meniis immuient. Yereor enini ne paulatim consue-

giant, nc possinl bominis provisionc vilari. Surama ^go prudentia esi, pedeteniim procedere; quoniam ulrobjquesaluti insidet, et offensacula pedibus laten- teropponit. Iiaque reff tuas prosperas, in quibusnunc agis, suadeo ut pro (ua virtute aut contemnas, si po- tes , aut non magnopere mireris. Memcnto ot veri parentis tui, ct fn qua civil&tc nomcn dederis, et cu- jus ordinis fueris. Intelligis profecto quid ioqnar. Nec euini te superbix arguo, cujus in le ne suspicio qui- dem ulla est : sed ea quoe dico, ad fnontem rcferenda sunl , non ad corpus , cujus omnfs nitio ideo compa- rata esi, ui animo tanquam domino serviat, ct rega- tur imtu ejns. Yas est quidem corpus quodammodo ficiile, quo animus, id est homo ipse verus contine-

tudo , cl jucuuditas earum reruni (sicut lleri soiet) B itir, et quidcm non a Promethco fctum (ut poetx lo-

quuntur), sed a summo iUo rcrum conditore atque artifice Deo ; cujus divinam providentiam perfeciissi- mamque virtutera , nec sensu comprehendere , nec

in aiiimum tuum repai. Ideoque te moneo,

Et repetens iterumque monebo

ne obleciamenta ista terrae, pro mngnis aut veris bo- nis babere le credas; quae sunt non tantum fallacia, quia dubia, verum etiam insidiosa , quia dulcia. Nam tlle colluciator et adversarius nosier scii quam sit astuius, et idem ipse vioientus, sicuti nunc videmuft» Is hocc omnia» quae iliicere possunt, pro iaqueis ha-

verbo enarrare possibile est.

Tentabo tamen, quoniam corporis et animi facta meniio est, utriusque rationen, quantum pusillitas intelligentiae inece pervidet , expUcare. Quod officium hac de causa maxime suscipiendum puto , quod M. TuiUus, vir ingenu singuUiris, in quarlo de Repu-

YARIORUM NOTiE.

ULh. Deesi in ms. Bov. idque sat apte.

Sicut. lu re&tituiexmss. optimo Regio-Pat., Goih.. En».. Merto»., Christ., 2 Coib., Brun., Bov. et edi- tis Grnph. et CeUar., approbante Walcbio. In unde- cim iiiss. rec. et omnibus fere impressis erat sic,

In. Deest in ms. Dov. et recte.

Mens. Yirg., i iEneid., v. 608.

Prospere fiuefe. Sic apud Ciceronem lib. i de Offi- cils , de Foniludine : Atque eliam in rebus prosperii , elad voluntalem noslram fiuenlibus superbiam^ fafii- dium , arrogantiamque magnopere fugiamut,

Repat, Pro irrepat, simplex pro composito. quod Lactantio est famiiiare : itaque perperam substiiu- tum irrepal, in sex iiss. rec. et sensim inlrusum in quinque, et ex rec. edit. Expunxi, uipote adverbiunt iiiuUIe, siquideni mox praecessit paulatim, quod idem esl. In ins. Bov. legitur manum tuam repat : sed est erratum. Ibi etiam subiatum est sensim, ei recie.

Et repelens ilerumque iterumque nwnebo. Lips. 2 et nonnuIU editi, ex. gr., Yen. 1495, 97 : et repelens- iterum iterumque moneo, in prsesenti, ut vull Ceila- rius. Parrh., Ald., Crat., Fas., Gryph., Tom., Tho« inas., Tliys., Gall. : Repelens iterumqite monebo. Yen. 1471 ei Rost. haec omnia omittunt. Buii.

Habere te credas. Apte Seneca ep. 8 : Ad omne fortuilum bonum suspiciosi pavidique subsistite. Mu- nera forluuae putatis? insidia: sunt. Bunrman.— Ha- bere te credas. Hic loci Erasmus virgula censoria Lactantium notat, quasi dure boc dixisset; eoquod habere te credas, idcm sonai quod eredere te credae. At pace lanti viri piito Lactaiiiium commnni signifi- catu verbum habendi usurpare , pro possidere.

-. , . ,j Sparkios.

P^detentm. Id est , caute. Praecessit, 5iimma «rw- prTudentui est. Donaius ad Tereniii Phorm. ni, 3, 19 : Pedelentim, caute, a pedibus et tentando. Cicero in Yer. Act. I, cap. 7 : Pedeieniim cauteque; pro Cluen- tio, caule pedetenlimque.

Procedere. J>ic ex mss. optimis et velustissimis Bon. et Regio-Put., Bov. aliisque undecim reposui-v

C mus. In 2 rcc. et in vulgaiis est inccdere. In 4 mss. rec. ambulare ; in 2 aliis rec. verbmn decst.

Saluli insidH. Sic loguiit mss. 2 Bonon,, Erasm., Em. et omnes fere edili : quai lcclio bona cst, et vi- ris doctis placel. In 21 oiss. ei 2 ediiis csl saltus in- Met. In 4 Reg. ci Bov. ei edit. Graph., salius t«- tidet.

O/fenmcula. Pro offensa^ verbum insolitum : hic active f>uinilur.

Latenter. Vocula Ciccronis ei Ovidii. Apposite Cy- prianus de Unilate Kcolesfai edil. Oxon. et Brcm. fol. ^04 : Plus metuendus cst ct cavendas inimicus, cum la- ieiiierobrepit, cum per pacis imagmem fallens occultii accessibus serpil... Ea est ejus semper asiutia, ea est circumveniendi hominis cteca ei lalcbrosa fallacia. Sic ab inilio...verbii mendacibus rudes anunas im^uta cre^ dulilate decepit : sic Dominnm ipsum..... tatenter ac* cessit.

Prosperas. Ita eniciidavi cx mss. 4 Oxoniensibus

T^^i Bov. et ediiis Crat., Graph., Gyinuic. Tornes..

^'Ct Walch. In 7 Reg., Clarom. ei Brun., 4 Colb. et 7

^diiis cst proprlai. Vide seqq. scd el prospera m

apud Ciceronem dc CI.I2.

In qua civiiate nomen dederis. Id est. baptisrao ini- lialiis fueris. In inss. 2 Boiion., 2 Rcg. rec., Tax., 2 Colb. ei Baluz., in quam civitatem.

Rntio ita comparata. Ediliomnes, ideo comparaUu Scripsi ex Goih. ita comparata. Ita quo(|ue lleuman- nus coqjecii recte. Ad rera confer lib. ii, cap. 12; lib. VI, cap. 1.

Vas esl quidem corpus qwdmimodo, (Ac. Ilt mss, Bov., alii vero Icgunt Vas est enim quodammodo fictUe, . sed iniiius bcne.

Fictum. Bon., Tox., Bun., /krtii.

Puiillitai. Yox parum triU apud pi^batos auc- tores.

D$ Repubtica libro. Hic liber intercidit ; quem Pla- tonem imitalus scripscrat Cicero. Ai idem argu- mentum cuni Laciaiuio iractant Basilius magnus ct Ambrosius in Hcxanieron, et Theodoreius Cyri epi-

13 GAP. II. DE GENEEATlONfi

Llka libro, cum id/acere lcutasset, aihll pror.sus cf- ^ fecii; nnm maleriam late pauuucu) angUHlis fimbus teraiinavii, leviier summa ijua^que decerpeus. Ac iie ulla es&ei excusaUq, 4»ir «uia iocum uoin Xttorit ese- cuius, jypuse lesutus esi. aec vuUmiat^ro siiM dcruisse, nec curam. lu lihro enim^eL^Uus prima, ciim Itwi idem summalim stringeret, sic ait : Hwtc locmn $<uifi (|M mi/n viiUlur) in iis libris^ jqim le^isiis, ^xpressU . Scipio, Postea tamen iu libro de Natura deorum se^ cundOy hoc idem iatius exequi couaius csi. Sod quo- niam ne ibi quidem saiis expressli , aggrediar boc munus ct sumain milii audacier explicaiidum « quod liomo diserlissimiis pene omisit intactum. Forsiiau reprebendas, qiiod in rebus obscuris coner aliquid disputare; cum videas tanta temeritale bomines exti- lisse, qui «trige philosoplil nominantur, ut ea, quae £ absifusa proratts atque ahdita i^aiis osse voluii, «oru- tarentur , ;ic natucam rerum ccBlesiium terceuariim- gue conquirereot, q\\m a nobis looge roHKHie^ iief «e oculis CQntrectari , ncque iangi mami, neque percipi sensibus possunt : et tamen de yiarum onmium ra* tionc sic dispuuint» ut ea^ quas afferuni, prohaia el cognita videri velini. Quid esi tandem, ctu* noh« in- vidiosuui quisqtiaro putet» si rationom oorporis nofllvt dispicere et contemplari vcdimu^? fiwe|)laneohscitni

YAiilOmili

BELLUARUM £T HOMINIS. U

non est ; ^piia ex ipsis meiBbroruA o£Qoiis« et usihas par tium singiilaruro , quanla vi pffOvideiHl» quidqiM imm sii, ioteUigece n^ lieei. CAHJTfl.

De generatione belluarum et homims.

I>edit enun JuMnini Miites iile Jiosier ac jMiroat DeusAensum atqueraiioneai; ut«c aoopparer«t nos aheo esse fMierMos, qttk ipee intelligeiMui, ipse sensus ac raiio est. €tTleris aiiiroaoiibus quoniam raiiooelem isUim vim non aaribuit, qiieinadmodum tamenviui eormn Uitior esset , onie |Mrovidii. Omnet enuv auis ex se pilis iexji « ^ kkfAikn posseni vim pniiaarum ae frigontm susiinere. Siuguiis anteni fenerihus, j4 propulsafides 'inifieius esierttos, sua peopiia munimeBta constiiuii; ut aut natnrttihut telis repugoem /onioriUis , aut 4|«ms ^ma imheolllio- ra , «ubtrahani se perieulis pemioiiale lufiendi , aac qu9e«imtil,^ viribus, «i oelerllate io4igeai, aBtu sepnaiegaai, aut laiihiilis sepiani. iltaque alia e^- nim , vel plumis levibiis in suhltne «uspensa smit , vel suffulu ungulis, vel insirucui coraibus; ^t« husdam in ore arma sunt ^lentes , a«t in pedihus mU unci ungues; nullique jmiDiiiieiiluai ad lulekm «ul deest.

mrm.

Bcopiis in Hbris dc Provldentia ; ntque ultimis tem' poribus, Graiintcnsis iu Gaiccbismo, ct llluslr. Fenellonius arcliicp. Ganieracensis in eximio de Exis- lentia Dei Libcllo gallico^

^ihil prorsus ejfecit ; nam» Sic reposui ex mss. 2 Bon., i Reg., Tax.« 2 Golb., Baluz. ei GUrom. in marg.Ilia vero absunt a 16 mss. et ah ipsa editioneO. F. Friizsche.Jn omnibus lerevulgaiis,ppo nai^,cat«l.

Leviter summa quwque decerpens. lia vuigali ms. oi editi : at ms. Bov. legil, lemier sumuia^m qnteque de^ cerpens.

^cipio. Hic, teslc Giccrone lib. i de Legihus, c^ scripserat scx libros de Rcpubiica opliuia.

Oculis cQulreciari. Proba omuiuui ediiorum e| mss. leciio, si uniun cxcipias Bonoiuenaeiu^ in quo lcgitur c(m(uert, et ediiioueinfGeUiirii,<iu^qiia repo^ suit conlustrari sine ulla nianuscriptoruui auctoritate. At contra banc correciioneiu, seu potius deprovatio- neni, insurrexit erud. Ueuuiannus, ostenditque cx variis priscornm auctoruni locis, videlicei Tacili J.ui Aiiiial. cap. 12, Ovidii Melainorpb. I. vi, fab. 7, Au- gnstin. epist. 3, Greg. Maziaax. Oral. i Tbc(^»g., Ucer. Qiisest. Tuscul. lib. iii, Ghr^soslomi UoiniL 3 ad )H>p. Antiocli., probiini esse, iiuo el^ns boc di- cciidi genus. Sed ct iiou luodo Luinis ci Grxcis ac^ ccpiuiii est , vcruin etiani nos Galli dicuiuis , faire toucher une chose au doigi et a Cml. Scd el idem lo- qucndi inodus csi Laclantii Divin. luslitut. lib. v, c. 91, ante fincni.

A/ferunt. Sic reslitui ex vclcr. odiU -et Gelbr. cunci. mss. praster recentes duos Golb., i Brun. ei Bov. in quibus legilur asserunt^ sicui ct in rcc. ediiis.

Dispiccre. ha rcposui cx mss. 2 Bonon., Tax., 2 Golb., 1 Reg., raventibusReg.-Put. itemque alio Re- gio, in quibus est despicere. lii recenliorilius undecim sicut ct in editis, est iiispicere.

Quidque facium sit. Goncinna lectio, qunin rcslitui cx cJitis quinqiic et mss. !2 Bonon.,2 Reg., Tax., rew., Gauc, Ult., 4 Colbcrt., Baliiz., Glnrom., Bnin., accedenlilms Rcgio-Putcino, Gotb.ct iLni. iu quibus legitor qitidquid facuim sit. \n rec4 Reg., 2 Golbert.,

Marm. ct cditis octo, quisque factus sit.

Bedk. Gapnt istnd cuni scqiienti totum est contra r Lucreiinm , qui naturain in ruciendo bomine iniqui- tatis insimulal.

Artifex Hle. Sa»pe ilk c4egMiter a4dttur, irt c^, 4, asummoiUo... artifice Deo; lih. vi Instltui., cap. 88, odversarius itie mster. BoN.

^«iMiiiN. Id est , mentem , intelleciitffl. Vide noC. ad cap. 1 percipt senm. Gofrfer iib. vi, cap. 2; Apu- leius, lih. 11 Mel. pag. ^9 ; At dum retifiosum scru- pidum.apHd sensum ifi^iim disputo. BuN.

Hatiowdtm istam vim. Ita legitur In tiovem edilb etiu vet. ncopt. ross. Reg. Put., C^uc. et Erasm. leawquc leeiiouem probant Galljeus et Walchius. In i5 rec. cL vulgatis sepiein esi vitam ; in nno Lip- eicnsi eiBov. rafioita^t7emf0lami>f/afN.

Ante providit. Doctiss. Fi anciiis , pro ante , suspi- cibalur lcgenduin esse , aptf.

Gmnes emm sms ex se piln texH. 6ic liabent vct. elopt. inss. Boiion. el Gatic. .nc ediii Grapb., Grat., Spaik. quod Erasnms probat : pitis , qui cmii ipsis aiumalibus iiascunlttr. In j^l rass. et in 0 editis, ]) veliikui ; in Em. et Bo>v. ^ s^ peiiihus texk. Durius bic usus cst pronomine reciproco ; neqiie enim se rcCeriur ad Deiuu , sed od oiiimames. Deinde non omneauimal tcelom est pilts , tittt eiiam pcllibus; qua)dani enim muniiiuUMr teeio, ut ostrea etiesto- dines ; quasdam concba , qii.^edam corio, aiia sqiiain- mis, ali» pennis, alia setis , olia sptnis , olia aeuleis, alia villis , alia crustis , aHa lamiuis. Il«c copiose iractantur ab Aristolel., 'iv de part. anim., eap. 16 ; Pliii. preefat. vii, et Oi>eg. Nysseu. de hoNHuis Opi- iicio cop. 7. — Qumadmodmntmnen... anteprovidit. Omnes e?ifiit,etc Ila quoqne Aristot., iv de part. anini. cap. 10; Lucret., v, nain qwiecumqfic vidcs, etr. ; Gic. u de Mat. deor.; PluUrob., iili. dc Ft»rt. ; Plin. pn-cfat. 7 ; Tyr. Maximus, 4)ial. -jrepi vris 2<wxo. ip^- T(x.; Gregor. Nyss. de bomittis Opilieio, cap. 7.

ISil^OS.

Viiii pruinarum ac frigormn sustinere. Sic reposui ex vctCiTiuusei optinus inss. S Bonon., Rcgio-Put., 3 al. Xicg., i Golbert. , Baluz., Gbirom., Tax., Pen.,

15

FIRM. LACTANTII LIB. DE OPIFICIO DEI.

id

Si qiia vero in pr^edam majoribus cedunt» ne ta- A sed in animo posuit : quoniam sopenracuum fuit ,

men siirps eorum fuuditus interiret , dut in ea sunt relegaia regione , ubi majora esse non possunt ; aut acceperunt uberem gencrandi roecundiuiem , ut et bestiis , quas sangoine aluntur, viclus suppeteret cx Illis , ct iilatam lamen cladem , ad conservaiionem generis, muliitudo ip&a superaret. Hominem autcm, ratione concessa , et viriuie sentiendi aique eloquen' di daia , eorum , quae caeteris animantibus attributa sunt, fecil expertem, quia sapientia reddere pote* rat , quae ilii naiurse condiiio denegassei, statuit nu- dum , ct inermem , quia et ingenio poterat arman , et raiione vesiiri. £a vero ipsa , quae mutis data, et bomini denegau sunt, quam mirabiliter homini ad pulcbritudincm faciant, exprimi non potest. Nam si 'in homiue ferinos denies , aut cornua , aut ungues , aut ungulas , aut caudam , aut varii coloris pilos ad- didisset ; quis non sentiat quam turpe animal esset fuUirum , sicui muta , si nuda et inermia fingeren- tur ? Quibus si detrahas , vel naturalem sui corporis vestem , vel ea quibus ex se armaniur, nec speciosa poterunt esse , nec tuta; ut mirabililcr, si utilitatem cogites , instructa , si speciem , ornata videantur : adeo miro modo eonsentit utilitas cum decorc.

Hominem vero , quem aeternum animal atque im- mortale fingebat , non Torinsecus , ut caeiera , sed interius armavii ; nec munimentum ejus in corpore ,

cum illi , quod erat maximum , tribuisset , corpora- libus eum tegere munlmentis; cum pnesertim puN chritudinem humani corporis impedirent. Unde ogo philosophorum, qui Epicurum sequuntur, amentiara soleo mirari, quf naturae opera repreliendunt, ut os- lendant , nulla providentia instrucium esse ac regi .mundum ; sed originem rerum insecabilibus ac solt- dis corporibus assignant , quorum fortuitis concur- sionibus universa nascantur, et nata sint. Praetereo quaead ipsum mundum "pertinentia vitio dant, in quo ridicule insaniuni ; id sumo, quod ad rem , de qua nunc agiraus , pertinet.

CAPUT III.

De conditione pecudum et kominii.

Queruntur, hominem nirois irabecitlum et fragilem nasci, quam caetera animalia nascuntur ; quae ut sunt edita ex utero, proiinus iii pedes suos erigi, et ges« lire discursibus, stalimque aeri tolerando idonea esso, quod in lucem naturalibus induinentis munita proces- serint : hominem conlra, nudum, et inermem tanquam ex naufragio in hujus viix miserias projici et ex- pelli; qui neque movere se loco, ubi effusus est, pos- sit , nec alimentum lactis appetere , nec injuriam temporis ferre ; Itaque naturam , non matrem esso humani generis, sed novercam, quae cum mutis lam

VARIORUM mjJE.

B

Brun. el Bov. In rec, tamen 5 Rcg., % Colb. ct in C Brun. acin ediiis fribus dee^i pertinentia,

vulgatis , vim prmnarum ac frigora iusiinere, Ast apud Ciceronem est frigoris vis,

In ea sunt relegata regione. Ita muUi mss. et edili. Et ita alibi Lactantius uiilur sexto casu pro quarlo, ei contra. Noniiulli habent religata regione; quidain religata religione^ ut ms. Bov., sed male. — In eam iunt relegatn regionem, Erasmus in ed. Frob. 1529, Gymn., Torn., Bctul., Paris., I5Gi : In eam relegata iunt regionem. ^osi. vitiose, religata. Goth., Lips., Aeiminann., 1465-1524, Tliomasius etseqq. : In ea retegata regione. Relegare valet amandare , ablegare , ugregare. Sacpius cum dalivo juiigiiur. Sic ex Virgi- lio Lacl. lib. i, c. 17 :

Secrelis alma recondit Sedibus, et nymphae Egeriae nemorlque relcgat« elc.

fiUN.

Si in homine. Ita restilui ex vetustissimis et opii- mis mss. 2 Bonon., Reg.-Pui. aliisque 2 Rck., Tax.,

2 Colb. • • • -

KOmini.

Quii non sentiat. Sic reposiii ex omnibus mss. et vet..editis. Rom., Gjmnic, Graph. In undecim re- ceniioribus ediiis legitur, sentit, Prior leciio Lactan- tiana recta est.

Quem, Ita rescribendum est, teste Ileuinannoex edilionibus 1472, U78, 1513 ct 1515, in aliis legi- tur quoniamf quod niiniis bene videliir.

Philosophorum. Sciiicet Leiicippi ct Democriti, qnos secuiiis esl Epicurus, atque Lurreiii qui se- cutus est Eplcurum.

I nsecubilibus^ elc. Scilicet, ntomis.

Nuscanlur et natasint, Sic, id iiieopiiuic mss. Bov. atquc ediliones 1472, 1476, 1i78.

Quiv ad ipsnm mundum pertinenlin, lin ciifii omui- buifere ediiis , uiss, 2 Bonoii., Regio-l»iii., Tax., Ulir., Eui., Clarom. a prima manu. Al Erasiuus \n iiis. codicc a se viso legit» ad ipsum mundum perti" uentia , deleto quw. In aex vcro Colbertinis, Marm.^

Queruntur hominem nimis imbecillum et fragilem nasci. Scilicet Lucret. v, sub initiiini , Plin. prajfai. VII, immerilo lamen et fatue, ut ait Aristoieles, iv de part. cap. 10, Scnec. iv deBcnef. c. 18, Gal. i, can. 2 et seqq., Plularch. dc Fortuiia, Basil. Homil.lO iu Hexameron., Gregor.Nyss. de hominis Opificio.ISiCus. Nimiiimbecillum... quam cwtera animalia. Id est, prae caeteris animalibus , forma loquendi inusitau , . quam vix apud iillum aucioreni reperies. — iViniM imbeeitlum... nasci, quam, Sparkius quoquo hartc loquendi formam vocat inusitatam. Reiherus qui- dem in sup Theatro Plauli, nimis quam cupio , ex- ponit p/«< quam cupio : sed significat poiius valde , admodum, Plura ctiam de lormuia nimis quam. Gronovius ad Gel. lib. v, can. U , pag. 32S et Bur- mann. ad Quintil. lib. iv Inst., cap. 2, pag. 336.

BUN.

„ , - ' Y . ' - - -;-"'• ---' ^' '""^ edita... protinus. Eleganter ut... protinut,

Baluz. In undecim rec. et lu editis est, «ip sicut inCicerone, Caisarc et Livio : ut,.. statim;

ut,., contestim ; ut... continuo ; nt... extemplo ; ut... subito, Vide Tursell. de part. ed. ii , SchwarU , nag. 1099 ; seq. Bu«. ' *

Statim idonea esse^ quod. Subl., Rosl., Vcn.,

1471, 72, utraque 78-1515, Paris., Cral., Frob., et

Gyinn. : statim fdon^a esse, quam, Iterum nove,

inquit Erasmus, usurpavit hanc vocem statim quam, pro simul aiquc. Non adspernarer, quam Erasino nove usurpatam dictam vociilam, meinor, nostrum dixisse lib. VII Iiisiitut. cap. 5 : non statim, quam natus en.

Uommem contra, nudum , etc. Terlullianus do Cariic Cliristi : Horres utique infantem cum suis impe- dimcnlis profusum et oblitum. Scneca ad Marciani : Quitt esl homo ? imbeciUum corpus et fragile, nudun\ t't suaple nntura iuermc, Pmcjevs.

L)bi elfusus est, l*ariiis elegaiiler dicllur fundi^^f' fundi. Lib. iii lust., c. 19: locus, in quo quisque ۥ! effusus ex uiero.

17 CAP. in. Dfi GONDlTIQNfi PECUD. ET HOMINIS. |g

liberaliter se gesserit, hominem vero sic efTuderif, A nonne maximos suscipiunt in cducando labores? nt

interdum atiquid bumanx intelligentix haberc viJean-

ut inops, et infirmas, el omni nnxilio indigens, nihil aliud possii, quam fragilitaiis suae conditionem plo- ratu ac fletibus suis ominari : scilicei,

Cui taolum io ?iu restettransiremalorum. Qnx cum dicont , vchementer sapere creduniur , propierea qnod umisquisque inconsiderate suae con- ditioni ingratos est : ego vero illos nunquam tam de- sipere coniendo, quam cum baec loquuntur. Conside* rans enim conditionem rertim, intelligo nibil Acri db'ter debaisse, ut non dicam, potuisse, quia Deus potest omnia ; sed necesse est, ut provideniissima illa Diajestas id effecerit, quod erat melius ot reciius.

Libet igitur interrogare istos divinorum operum repreheosores, quid in homine decsse, quia imbecil •

tur : nidos enim , aut luto scdificant, nut virgnliis cl frondibus consiruunt; et ciborum experles incubant ovis; et qtioninm foelus dc suis corporibus alerc da« tum non est, cibos convehunt, et totos dics in hujus- modi discursatione consumunt, noctibus vero de-> fendunt, fovent, proieguni. Quid amplius faccre hominespossunt? nisi hoc solum fortasse, quod non expellunt adultos, sed perpetua necessitudine ac vinculo charitatis adjunctos habenl. Quid, quod avlHm foeius multo fragilior est, quam hominis : quia non materno corpore ipsum animal edunt; sed quod ma- temi corporis fotu et calore lepefaclum, animal effi- eiat, quod Umen cum spiritu fuerit animatum, id vero

lior nascitur, credant? Num idcirco minus educenlur^ implume ac tencrum, non modo volandl, sed ambu-

homlnes? niim minus ad summum robur xiatis pro- ▼ebantor; num irobeciililas aut incrementum impe- diai, aot salutem ? quoniam quae desunt, ratio de- pendit. At hominis, inquiunt , cducaiio maximis laboribus constat : pecudum scilicei condilio melior, qood hae omnes, cum foetum ediderint, non nisi pas • fus sni curam gerunt; ex quo efficitur, ut uberibus soa sponte distentis, alimentum lactis foetibus minis- irelar, et id cogente natura, sine matrum soUlciiu- dine appetant. Quid aves, quaram ratio diversa est,

landi qifoque usu caret. Non«ergo ineptissimus sit, si quis putet male cum volucribus egisse naturam, pri- mum quod bis nascuntur ; deinde, quod tam infirmae, at sint quxsitis per laborem clbis a parentibusnutriendae. Sed ilti forliora eligunt, imbecilliora praetereunt.

Quaero igitur ab iis, qui condiiionem pecudum suae praeferunt, quid eligant, si Deus his deferat optio- nero ; utrum malint bumannm snpientiafti cum imbe- cillitate, an pecudum firmitatem cum lllarum natara? Scilicet non tam pecudes sunt, ut non maiint vel fra-

VARIORUM NOTiE,

Tmn liberaliUr le geuerit. Abesi $e a mss. 7 Rcg., 6 Colbert., Clarom., Cbrist., Merton. ct ediiis Rom. p 1470 et Gmpb. ^

Suii. Abest a Mss. teste Heuman. Abest etiam a ms. Bov. quod rectius videtur.

Nunquam tam denpere. Sic restitui ex Mss. \ Reg., Bonon., Cauc, % Colb. bon% nolae, Baluz. Eaque ( ut opinor) genuina est Lactanlii leciio, qui non uno in loco vocula lam utitur cum verbo. Sic Divinar. In- stitot. Ub. 1 cap. 7 : Tam non muUum a muiis anima' iibus differentei.

Debmue. Post hanc vocem, expunxi quam factum <ii, ut glossema inutile, quod abest a melioribus mss. i4 et a vet. editis Rom., Graph. ct Cellar.

Nihil fieri aliter debuim fiuia Deut potest

mnmn^ etc. An Deus aliquid melius facere possit, qnam fecerit, et an mundum facere meliorem poiuc- rit, et possit, quam fecerit, disputani iheologi cum Magisiro i Sjentent., distinct. 44, ubi S. Thoraas, quaest. luiic, art. 1 et 2; S. Bonav., qu.Tstio i ct 5; Richard. ffuaest. I ; Albert p. p., quaest. 77, memb. 3; Alens. III p., quaest. S^, memb. 5. ISiEos.

Ut jrrotidentimma iUa majeslas, Sic reposui ex de- ccvn nniiquioribus et polioribus mss. In Pen. esl prudentissima ; \n 7 est quod t//a, quae voccs in 5 desunt.

Provehantur. In ms. Bov., provehentur,

Dependit. Ita mss. 5 Reg., Goth. Tornes., Colomes., Balliol., Em., Cant., 4 Colb., Lips., Clnrom., Brun. et edit. Rom. 1470, Crat. in marg. et Graph. id est, rependit^ quod esl iu Regio-Put. seu compentaty ut in edit. Betul. In 3 Reg., 2 Colb., Baluz. et in novem ▼ulgatis deprehenditf vitiose : reprehendit^ adliuc pejus 10 Marm.

Fcetum ediderint. Ut inf. Lips. lert. Reinim., f(g$9un emiserint, Arnob. lib. ii, p. 54, Ex alvis (un- tUnuar atque emitlimur matrum, Bun.

Gerunt, In ms. Bov. Gerant.

Sine matrtim sollicitudme, Sic legunt Mss. Rcgio- Put., 2 al. Rcg., Bonon., 2 Colb., Erasm., Baluz., Cauc, Lips. ct cuncii fere cditi, Abest mafrimi a dc-

cem mss. rec. et edit. Rom. 1470.

Et ciborum. In Ms. Bov., Eiiam ciborum.

Discursatione. Ita reposui ex omnibus fere mss. co« dicibus et vet. editis Rom., Gymn., Gra|^., Tor- nes., Betul. necnon Cellar. et Walch. £t recte, ut puto. Vide infra .id linem hujusce capitis, avium per aerem tioera discursatio. In ms. i Colb. rec cl 9 edi- tis est discursione ; in \ Reg. contatione, ' Quia non matemo corpore. Haec duo extrema voca- bula absunt a mss. i Bon., Cauc et vulgatis quinque: exiant auiem in caeieris roaximo numero, tum ross. tum editis.

Sed quod. Buneman. habet, sed id, quod^ et notam sequentem exbibet. — Sedid^ quod. Ven., 1443,97, Parrh., Ald., Crat., Fasit., Grypb., Torn., Betul., Tbomas. ei seqq., \sed quod. Plenius Anglicani sep- tem, Goth., Lips., Reimm., Subl., Rost., Ven. i47i, 72, utraque 78, Paris., Erasm., Frob. i529, gymn., sed id quod. Heumannus ex id quod effingit ovum.

BUN.

Fotu. In quibusdam rec mss. et vnlgatis est fce/ti, D corrupie. -

Id vero implume ac tenerum. Haec verba Glossema videntur Heumaimo ; ac recte.

Non ergo. Ita mss. 5 Reg., 4 Colbert., Bnluz., Marm., Clarom., Lips., Brun., Bov., cdit. Roni. i470, U74, Graph., Cellar., Walch. In i Colb. rec et novem edltis est Num ergo.

Tam infirnue. Adde Nascuntur.

Igitur. In ms. Bov. ergo; ac fere semper, ubi in edilis est igitur, ms. Bov. legit ergo.

Utrum malinl humanam sapientiam. Sic veteres cdiii et mss. praeler i Bonon. et i Qplb. ac rec edit. quibus est humanamne sapientiam.

Cum illarum natura. Irralionali scilicct. In mss. 6 rec eiedit.2 Rom. est illorum; in i Colb., eorum. Ex- punxi spuria quaiuor vocabula, Quid optant, quid eli» gunt? quae absunt a 26 mss. cta vet. edilis. At cxlant ro uno Bononiensi et in 5 rec vulgatis.

Scilicet. Hic sumilur, pro certe.

K^ FliUf. LiyCTABITii Llii DR Oi^HriCK) MI. ^

giliArem multov quam nuiic ett, dummodo bumsmamf A mdi, quod est In^Kaii, m4 (ut veriits kHpiaiiHir) in-

quam illam irrationabUem firmilatem. Sed videlicet prudenies viri» neque kominiii raiionem volunl cum fragililate, neque mulorimi firniiiatem sine ratione. Quod niJiil est lam repugn.ansy lamqiie conlrariumy quod unumquodque aniinal, aut ratio instruat necesse esu aut condilio natura^. Si uaiuralibua mummenlia instruatur^ supervacua ratio e&u Quid enim excogi^ labit ? quid faciel? aut qutd moliclur? aul in quo lu^ roen iUud ingeuii osteudet^ cum ea. qMCB possiml esse rationis» ullro naiura eoacedat? Si autem ra^jon^ sii praidilum, qiud opus eril sepimentis corporis? cina scmel conce^sa raiio nsturai munus pessit impWpo : quie qjuidem tantum valet ad ornandum tuendttuHi^e liorolnein» ut nibil potuerU majus ac melias a Deo

sani. Piato, ut lios, eredo, ingralos refeUenet, n.itiir.-c gratias egit, quod benio i^altts esset. Quod et ipsuin qunlc sil, non cst buius materiae pooderare. QuaHto melius, ct Sftows, ^i tensit cenditioitem liominis esse nieiiorenv qHam isti, qiii so pecudcs natos csso maUieruuL Quoo si Deus iu ea (brio ccmvcrterU aiii* roaiia^ quorum sortcm pfaJieruut sux^ pm proCecto cupiant remigrare, magiiisque clamoritMis conditio- nem pristinam flagitent ; quia non esl tauti volMir ac firmiias corporis, ut officio iinguae careas» aut avLuni per aerem libera discursatio^ ut maiabus iudigeas : plus enim' manus pr»staiit, quam U^vttas ususque pennarum, plus iingua, qtiam totius corporis (orti- ludo.Quae igitur ameiuia est» ea prxferfe.» qua^, si

darii. Denique cum et corporis non magni homo, el B data sint» accipcrc dclreeies ?

exiguarum virtum^ et vaieiudinis sit infirmai , tamen

qiH^Diam id« quod est ma^ accepit, et instructior

#st ca&teris auinalibus, et ernatior. Nam curo (pagilis

imbeciliisque nascatur, lamen ei a muiis oimulHis

lutus esi^ ei ea omnia, qvae (irimora naseuiiiiiff ,.

etiamsivim cceli lortiler paltuntur, ab bomine tameii

tut^e^ no» possMiU, Ita fit, ul plns hoBuni conlerat

raUo*quam natura mmis; ipioniam in illis, neque

magnituda virium, oeque ftrmiias eorporis effieefe

potasi» quominus aut opprunantur a nobis» aut nos-

trae subjecia siiit potestati.

Potcslne Igitur aliquis, cum videat eliaro boves lu- cas, aut eqtios, cunr immanissimls etiaro corporibns ac viribus servire bomini, qiieri de opifice rermn

GAHJT lY. I>e imbeciflHute homm$,

lidem queruntur, hoininem niorbis et inunalurae roorti esse subjecluHu Iiidignautur videliceL, non deos seesse naios. l^niiue, inquiunt : sed ei Uoe os- tendimus, liomiuem nulia providentia essc faclum, quod aliler (ieri debuit. Quid si osteudero, id. ipsuiu inagna ratioue provisum esse, ut morbis vexari pos- set, et vUa sxpe in medio cursus sui spatio ruuipe- retur ? Cum enini Deus animal , quod feceral, sua sponte ad mortem transire cognovisset, ui nioitcni ipsnm, qune est dissolmio naturae, capere ptisset, de- dil ei fragililatero, qu.ne roorli adiluin ad dissulvcn-

DeOy qu^ modicas vires, quod parvu» eorpus ac- C dum afiimal inveniret. Nam si eius roboris fieret> ni o«pori< ^ nee beiieAeia in se divimi pro merfio sesii- ad eum morbus et xgritudo ad^re non possei, nc inors

. VAI^iOiieM NOTiB.

QtHtm ittmm, In me. Bor., fMfm W9t ithm, Qu9d. Il5 omnes mssv el antiqmore» edki. Reciins !orsM> fU0, m m eiAtm Gra^. et Crat. Pleri^ ei^ti, Quare.

Qifcd nnmmf^odi^ tmmmt. MflS. 5 rec. el cd^. 2 ree., f#rf a)ii4iNfKodiyii# miimtd, Ihs. 1 ree. Culb., nl. 8i. In fwi. R(vv., Et»,

Vim emH, €on#. ea^ i, 9im frmnmfmn, Bvjt, Bavei heae, Sfe mss. I Deii.anciq., Reg.-Piit. el i alii Ri»g., * Vaiie., Cane., t Colb., Ulir., Pen., fiiv., Vier., G4>cfr.,6nt., Em., ^run., Ckirom. a prima maim, cdif.AnfWerp.l570,Tornes.,Soubr.,2Paris.,Spark., CeHar. Vm le€rio,q«KepIaciMt Cujicioet PelroCia- conio. Ci iia legitur seinel eiiierum apud Lttcretium, Hl^ ▼, pnifli» ante Aiiem, qui ab anctoro noslro con • futaiiir. Elepliantes ouiero voeantinr ^ums /nca;, ea qnt^ primHm in Lucania fuisseiU visi» teste Yarroiio lie Lt.« iib. VI, ktca boe^ elepkm, Quod alii non in- telligenus», tueat muiariint» in waccaik ui fncium est iii 3 Reg., 5 Yatic, 5 Coib., i Sorb., I aarom. a ser- ctiiida roanu, in ed. Rom. 1468, 1470, Ald., Paris. i525, Crat., Fasitel.» Thoroas. In i Yatic. est, luca- no$; \n i al.Yaiic. et i Conr., tucos; inLips., lupos ; in Canl., Tornes.,&farm., e^uos ; in 5req., equos, tu- pos^ vaccas. Sed qiias horuro omnium immauissiroa corpora ? aut quando scrrviunt hipi ? lla Lucrct.

Inde boves lucas turrito corpore leUros Angaimanos bein docnerarat vohicra Poeni.

Enmm, AdMi ex ms. Bov. f Aeeeperii, Ita restitui ex veteribus editis et omoi- bus ross. pra;terReg. rec. inqao esi aecepit,

Vt i^hus loquamu9, Num^uffl vere sinfiularem adr

hHyei Bttnemanmjs ex mtilUs mss. qiios referi tn nota sefftenti. — (Jt verims tmfnar, Proplnrimoriiin, toipm'- wiMr, scripsi ex Bon., Tax., Peu., Lips., 2, 5, Rcini. Ven. 147%, olraqiie, ii78, toquar. Bbn.

Ptato. Qiiem ob Ih)c ipsiHi» exagitai Laclantius, lib. 111, c. i9, contenditqiie, ntifii^fttaii» quidquam dictum esee m rebus Immfmis deliriHs, — Inqninqiie niss. rcc. ef ironnuttis etliits pi aemitiiiur metins igitur^ qtioii mox sequitur ; cl desiduraiHr in caeteris mss. el vetustior. editis eirin G<jll,-*r. et Walch.

Quod et.,., ponderare, Hac desunt in ms. Bov. -- Erasni., Goili., Lips. aiiique, necnon et abipsa edi« tione 0. F. Fritxsclie. D Sentit, Ms. Bo v., sensit^ et ita eliam Henmamius et Bimemannos.

Maluerunt. Ita omnes mss. et vet. cdlti. In vulga- tis Of 10 esl matuerint,

Cnpinnt. Ms. Bov. cupient,

Uominem morbis subjectwn. In 8 mss., homines morlis subjectos, — lidem queruntur hominem morbis ei immatura^ morti esse subjectum^ eic. Lucreiius, v, sub initium :

Cur anni tempora morbos, ete. ;

Tbeoplirasius apud Clcer., iii Tuscul., prope fin.; et (|uidem imiueriio. iit ait Sallustius initio Jugurtb. Quintiliatius, I. xu luslit., c. ii ; Scnec, inilio I. do IJrevil. vila*. Is.fius.

Qnid si ostendero. Mss. 2 Heg., 2 Colb. et Brun.^ quid si osleudo.

Yiia sape in medio. Ms. Bov., vita sua in medio*

Ad. Deest in Bov.

Sl

CAP.|1V. 0£ IMBECILLITATE HOMUUS,

quidem possel.quoniain mors sequela morborum est. Aea eonditiooe nawatur, qiia norbo mpnir* •«Mectos

Iramatura vero mors quomodo abessel ab co, cui es* set constiiuta matura? Nempe nullum bomincm mori TOlunt, nisi cum centesimum SBtatis compleveritan- num. Quomodo iins in tanta repugnantia rerum ratio poterit constare ? Ut enim ante annos centum mori qaisque non possit, aliquid illi roboris, qood sit im- mortale, tribuendum est. Qiio concesso, necesse est condiiionem morlis exciudi. Id autem ipsum cujus- modi potesi esse, quod bominem conlra niorbos ei ictus exiraneos solidum atqiie inexpiignabifem fa- dat ? Cum enim constet ex ossibus, ei nervis, ei vi- sceribns, et sanguine , quid borum potest esse tam firmum, ut fragilitatem repellat ac mortem ? Ut igi- lur bomo indissolubilis sil antc id tempus, quod iili

fiit, nisi peraeto acutis siut spAlio, ad ultia»m pm* cesserit senectutem. No» igitur vidkni^Ribi sii cfm^ stitutum, quid sequatur, omni ulique caitero temporv mori nuUo modo posse : sed, si prohiberi ab aluir# Ticlu potest, mori poterit; res igitiir exigtt, ni lio^ mini, qui ante certum diem mori non potett» eib«-' rum alimeotiSy quia subtrabi possunt, tpiit non sit^ Si opus cibo Aon erit, jam non bomo tUe, sed DeiMi fiet. Ergo (ot snperius dixi) qui de firagllit»ie bomi« nis queruntur» id potissimum querantur» qood aoA immortales et sempiterni sim nati. Nmmi^ nisi senei^ mori debet. Nempe ideo niQri debet» ^^msk Deu» nom est. Atquijnortalitas. non poteueum immortolitaiai conjungt. Si enim roorialis esi Ui seneetnte, immor^

puiani oporiuisse consiiiiii, ex qua ei materia corpua B talia csse in adolesceniia noa potest ; nee eal ab «•

attribuent?Fragilia sunt omnia, qux videri, ac tangt possuiit. Superest, nt aliqiiid ex coelo petant, quo- niam in terra nibil cst, quod non sil innrmuro.

Cum ergo bomo sic rormandus esset a Deo,'ut mor- lalis esset aliquando, res i|)saexigebat, ul terrenoet fragili corpore fingeretur. Necesse esi igitur, ut mor- tem recipiat quandoiibel, quoniam corporalis est ; corpus enim qiiodlibet solubilc atque mortale est. SiuUissimi crgo» qui de morle immatura queruntur ; quoniam nalurx condilio locum illi facit. Ita coose- quens erit, ut morbis quoquc subjeclus sil ; aeque eoim palitur naiura, ul abcssc possit infirntitas ab eo eorpore, quod aliquaudo soivcndum est. Sed pu«e

condiiio mortis aliena, qni qmndoqae morilQrus asi; nec ulla imoiortalitas estt eui sii tenainaa fftnaiitiir' tus. Ita fit, ut et imniortaUtaa exciiiea in parpttuuaa, et ad tcmpus recepta mortalitaa, homiiiem canaiitaai in ca conditionc» ut ait in qnalibei aeiala mortaita.

Qundrat igiiur necessiias und^pie^ nac debwastt alilfer fieri, ncc fas fuisse. Sed iati ralionem seques-» tium nonTident,quiasemeleneaveruniinipsaaiimnMu Exclusa enim de rebus bumania diviim providantiat nece^sario sequebatur, ui omnia ana^ sponte sint naia% Hinc invenerunt illas minutortim saminuaa plag as, el concursiones fortuUas, quia renim originam non vi* debant. In quas se angustias cam ooiiiecissant, jaaa

cor**

mus fieri posse, quemadraodum volunt, iit bomo non C cogebat eos ueoessiias existiaiare,

IVARIORUM miM.

Ualwra, Ita mss. Tornes., Grasm., Cauc. cum edi- tis Grapb., Crat., Betul.,Thomas. et Spark. Quhb ie- ciio optime refertur ad illud, immatura mors, qtiod proxime praecedit. In 21 mss. el Scxcusis tiaturay cor- rupte. Uxc vox deest in tribus Oxoniensibns.

Quid horum. Sic reposuirousex omuibus mss. ei vul- gatis, pracler Clarom. etedd. tres in quibus est, quod.

Aliquando. Post aliquando^ mss. 2 Bon.,Tax., Bod- Ieian.,2Reg. rec.,2 CoIb.^Clarom.in inarg. eiedit. 4472, 147« et 1497. Trid., Florenl. et Is. addunt, el per ie ipsum mobilis semper, qu:c in cxteris desunt. — Caeterum lka:c verba, qux glossema suni, oroittit etiani 0. F. Friizscbe in sua recenti Laclanliauorum opertim editione.

Mortem recipiaL Id est, mortis capax sit, ut mori possU. BUN. T^

Stttltissimi ergo. Ita cum vetusiioribus edilis etCel- *^ lar. orones mss. prseter 2 rec. ctal. cdit. in quibus addiiur sMnt.

Quod aliquando solvendum est, Sic reslituimus ex mss. 5 Reg., 3Colb., Marm., Lips., Gotb., Etn.» Caitl., Claroro. et vetustiorlbus cditis nc Ccllar. iii Walch.,«/; accedenlibuseifaveiitibus i Rog.^Vict., Nav.,i Colb., Brun. in quibus c^ t, (/mo(/ fl/iV/i/nwrfo rcsolvendum est ; et respuunl, idcirco non soiidum /frmiim^ue«a(iime*<Mi,quodinierjiciunlmss.^Colb., i Sorbon.,Clarora. in marg., multique editi inter hocc duo verba, quod aliquando.

Omni utiqne cwtero tempore mori millo modo posse. Ita emcndavirons cx niss. Rcgio-Pni. aliisque 2 Reg.,2Colb., Gotb., Brun, favenlibus ross., 5 al. Rcg., 2 Colb., Ulir., Ero., Marni., in quibus esl omni. Pen. etClarom., cwtero: sed in posteriore esl homini^ tit in2 Colb. et Baluz. In 7 mss. cst certo^ corruple. Ip2 Bonon., Tax., ct Lips. et in pravioribus vulgaiis

cst, homiwem utique certotempw mo^i nuUo aiodA posse ; in Cauc. et 7 excusis, homingm utiqm niat certo tempore. Yide seq.

Si prohiberi ab allero victu po/M(.Pr3Cterros. Torn. et 7 edii. rec. in qnibus est altore, scriptict edd. oro- nt^s habeiit altero. Sic etiaro Betul. coUex. Opliroa ei gennina Icctio. Altero eniro non refcrtur ad t6 victu^ ut quidaro putaverunl. Id est, si alter, impeditucnto sii, qiioiiiinus victu ulatur, aui alimenla subtraxerit. Ei sic infra loquitur Lactantius. — Abaltero vicm.No- dum in scirpo Erasmtis, Gallxus, lo. Cauci bic qii»- sierunt. Ortus hic lapsus ex falsa consiructione. Om- nia plana, si recte ita construas : Sed si homo ab at- tero (alio boroine) po/esl virfu prohiberi; sive, ut staliro sequitur : dt ab altero (sc. alio) ei ciborum alimenta sublrahi possunt, jjoterit mori. Bun.

Fiet. Oroniuro inss. est ac editorum, praeter Tho« mas., Tbys., Gal., Spark. in quibus est fiat.

Qui de fragiiuate honunis queruntur. Ita emendayi cx oinuibus inss. elcdiiis prxter Gall. qui legit, /lo^ mines.

ISemo.^h^. sex rec. totideroque editi addunt enim^ quod c;ctcris deest. Objcctio est cx adversariorum querelis naia, ciii Lactanlius subiude respondet.

Nempe... non est. Desunt in ros. Bov.

tleri. llocvcrburo, quodest inoronibus cditlsprae- ter Collar. el in -1 mss. Regiis, desideratur in cae-^ teris.

i/t;iu(on«mi£mtKum. Francius suspicatur lcgendum esse scgminum : id est atonioruni, dc quibus lib. ui Div. Inslil., c. i7, et I. de Ira Uei, c. iO.

P/ogos. Iia constanter orones Iibri,nihilquehicmu- tauduni. 3/f>it(/orum seminum plagce sunt atomorum iinpulsiones. Cicero dc Fato bic expressus, c. iO : Epicurus dectinatione alomi vitari fati necessitatem ptc-^

25

FIRM. LACTANTll LIB. DE OPIFICIO DEI.

24

poribus nasci, et ilcm ciim corporibus exiiiigui. As- A auxilio indigerel, quse socielns essei? quTTe ralio?

sumpserant enim nihil fieri menie divina. Qiiod ipsum non aliter probare polerani, quam si osleiidc- Fenl esse aliqua, in quibus videreiur providenii» raiio claudicare. Reprehenderuntigiiur ca, in quibus Tel maxime diviniiatem suam providenlia mirabilitor ^xpressii, ui ill:), quae reluli de morbis et immaiuni morle, ciim debuerint cogilnre, his assumptis, quid necessario sequeretur (sequunlur autem illa, quae dixi) si morbnm non reciperel, neque tectis, neque Testibus indigeret. Quid enim ventos, aut imbres, raut rrigora metuerei, quorum vis in eo est, ut morbos affcrant? Idcirco enimaccepit sapientiam, utadver- auft nocentia rragilitatem suam muniat. Sequatur ne- eesse est, ut quoniam retinend» raiionis causa mor-

quac humnnilas ? nut quid esset letriu^ homine ? quid efferacius?quid immanius? Sed qiioniam inibecillis cst, ncc per sc potestsine homine vivere, socictntem nppelii, ui vila communis et ornatior flat, el lulior. Yidcs igitur omnem hominis rationem in eo vel maxime stare, quod nudiis rragilisque nascilur, quod morbis afncilur, quod immatura morle mullaiur. Qu£ si honiini delrahanlur, raiionem qiioqiie acsapieu' tiam dcirabi, necesse est. Sed niinis diu de rebus aperlis dispulo, cum sit liquidum, nihil sine provi- denlia, nec factum esse unqtiam, nec flcri poiuissc. De cujus operibus universis, si nunc libeat disputaro per ordinem, infinita materia est. Sed ego de nno corpore hominis Untum Institui dicere, ut in co di-

jbos capit, etiam mortem semper accipiat ; quia is ad g vinae providenti» polestaiem, quanta fuerit, osien-

quem mors non venit, firmus sit necesse est : infir- Biitas autem habet in se moriis conditionem ; firmitas vero ubi roerit, nec senecius locum potesi habere, aec mors, quae sequitur senectutem.

Pncierea, si mors certiC constituta esset seiaii, de- fti liomo insolentissimus, et humanitate omni care- rec. Nani Tere jura omniu humanitatis, quibus inter oos cohsremus, ex meiu, et conscientia rragilitalis oriuntur. Denique imbeciltiora, ct limidiora quaeque aRimalia congregantur, ut quoniam viribus lueri se nequeunl, moltitudine tueanlur : Torliora vero soli- tadines appetunt, quoniam robore viribusque confi- 4ant. Homo quoque si eodem modo haberet ad pro-

dam his dumtaxat iii rebus, quae suni comprehensi-

biles et apertac; nam illa quae sunt anim», nec sub-

jici oculis , nec comprehendi queunt. Nunc de ipso

vase hominis loquirour, quod videmus.

CAPUT V.

De figurit auimalium etmembri$.

In principio, cum Deus fingeret aniinalia, noluit ea

in roiundam formae speciem conglobare atiiuec olligere»

ut et moveri ad ambulandum, et flectere se in quam-

libet partem facile possent: sed ex ipsa corporis

summa produxit caput; item produxit membra qiiae-

dam longius, quae vocantur pedes, ut alternis niotibus

solo fixa producerent animal, quo mens tulisset, aut

pulsanda pericula suppetens robur, nec uUius alterius C quo petendi cibi necessitas provocasset. Ex ipso au-

VARIORUM NOTifi.

iat. Itaque tertim quidem motui oritnr exlra pondus ei plagam^ cum decUnat atomus intervalb minimo, Lucre- tius, lib. II, V. 531 :

Undique pro telo plagariim conUouato, •tlib. iv,v. 188, 190:

Qu« qoasi truduntur

sequenii conciia plaga.

Buif.

Divinitatem tuam providentia. Haud secus legilur in mss. 5Rcg. Yeiuslioribus,Cauc.,aColb., Ultr.,Em., Caiit:)b.,Christ., Mertoii. , Mnrm., Bruii., Claroin. a prima inaiiii, et in cunciis ferme editis. Al 2 Bon., 6 alii et 5 edili ree. Iiabenl divinilas $uam providen- tiam. Uiraque leclio bona. Nobis firinior et vcrior vi&a est prior scriplura.

Vt illa. Ms. Bov., ut ea. • UisatsumptiSt quid necessario sequeretur, Scilicet illa providenlin. Il:cc est lectio 2 Bononien., 2 :il. Ueg., Tax., i Colb.,Baluz.; in ms. RegioPut., quidem ne- cessario sequeretur y male.Nullus eiiim lunc phrasis iii- tegrx iiexus. In 4 al. Aeg., i Colb., Em., Cantab., Clarom., Bnin. et ciinctis ferme vulgatis esi, quce ne- cessario sequerenlur^ hi editis Ald.c! Paris. i5i5.^t(<e necestario sequentur,

Si morbnm non reciperet, neque vestibus indiqeret,.. aut frigora metueret. Sic c^stigavimus ex mss. Regio- Puleano tribusquc aliis Reg., 4 Colb., Gtith., Lips. ac veluslioribus editis. Hicc enim referunliir ad lio- miiiem de quo supra, ut sit in qualibet ostate mortalis^ et inox iiifra aceepit sap.entiam... muniat ; morbos ca- pit , etiam mortem semper accipiat. In receniioribns mss.2 Reg., 2 Colb., Claroin., Baliiz. ct edit. 4 pbira- tivo nuinero reciperen\ indigerent^ meluerent ; vitiose.

Sequatur neceste est. PbrasisLuctantiana. Sic emen-

datiim ex mss. et vetustioribus editis. Sequituw neces- sario, in vuigaribus libris. Sed neeeue e$l mt quO' niam in Clar.

Ad quem mors non venit. Ita emeiidavimiis cx mss , 5 Rcg., 5 Colb., Golh., Lips.,Clarom., Em., Cant., Brun., Bov. et viilgntis Rom. i470, i474,Parrbas., Is., Cellar., Walch. In recentissimis 2 RcKm ^ Colbert., Baluz. et recent. edd., mor^t» nofi venil. Vid. seqq.

JmbecHliora et timidiora qumque. Rariora sunt exem- pla , ubi quisqiie comparalivis jungitiir. Iterum, cap. i4, placidiora queeque. Ad sectionem iniegram, conf. lib. III, c. i3. Biirf.

Quave ratio. Ita reposui ex vetustiorihus editis et

mss. niullis, rejectis iis, quae in recentiorihus qiiin-

H que et in vulgatis novem iiiterseruntur, quas reSnren'

tia inter se? quis ordo .' At in nis. Bov., (filas soeietas

esset tpuB reverentia^ quceve ratio^ etc.

Quidesset tetrius homine. Sic 23mss. et6editi; ct apud Ciceronem, lib. ii Officior. n. 77, ei lih. iii. n. 36. In celcris vulgaiis et septem inss. rec. legitur deierius homine. Sic infra in fine capitis 5 : horribile atque te* trum.

Sine homine. Supple, altero aUquo. Francids.

Loquimurj quod vi</emtii. Ita resiitui ex vetustiori- bus luni editis, tuin mss. 4 Reg., 2 Bonon., Tax., Peu., CaucGoth., 4Colb.,Baliiz., Em.,Cant., Brun. At in rec. 2 Reg., 2 Colbert., Claroin. et rec. excusis est> lo" quantur. Tliomasiana ediiio loquamur. — iVMii^ loqui' mur. Rectior, ni fallor, respectu prxcedentium est indicandi modus; determinat enim et explicat his verbis dislinciius propositlonem sive iliema librf hti' jus, etipsamdemum tractationein de cori ore hominift suscipit cap. 8. Bcm.

Producerent animal. Sic reposuj ex vetustloribus

S5 CAP. V. DR FIG. AMMAL. £T MEMBIilS. t6

letn Tasculo corporis quaiuor fecitcxiniitb ; biiia pos- A nlmium brevibus, propier nrmitatem , sed et paucis

terius, qux sunt in omnibiis pcdcs ; i(rm bina <*npili el collo proxima, quae varios niiimaniibus usus pr.nc- bent. In pecudibus enim nc feris sunl posterioribus pedessimiles, in bomineautem manus;quas non suiit aid ambulandum, sed ad facicndum temperandumque sunt natae. Esl et terlium genus, in quo priora Wh^ neque pedes, neque manits sunt, sed alae, in quibus jpennx per ordinem fix» volandi exhibent usum. Ila tina fictio diversas species et usus liabet. Atque ut ipsam corporis crassitudinem firmiter compreliende- rel, majoribus et brevibus ossibiis invicem colligatis, quasi carinam compegii, quam nos spinnm dicimus, eamque noluit ex uno perpetuoque osse formare, no fradiendi flectendique se faculiatcmanimal nonhabe-

el magnis ossibus coiisiarc voluit. Aut enim bina sunt ut in homine ; aut quaterna, ut in quadrupede : quae tamen non fecil solida, ne in gradiendo pigritia ei gravilas retardaret, sed cavata et ad vigorem cor- poris conservandum meduHisintrinsecus plena ; eaque rursus non aequaliier porrecta finivit : sed suromas eorum partes crassioribus iiodis conglobavit, ut ct subsiringi nervis facilius» et verii tutius possent, unde sunt vertibula nominata. Eos nodos firmitersolidatos leni quodam operculo texit, quod dicilur cartilago; scilicet, ut siiie attrilu et sine seiisu doloris aliquo flectereiilur. Eosdem tamen non in unum modum ln« formavit : alios enim fecit simplices, et in orbem ro- tundos, in iis dumtaxat artlculis, in quibus moTttri

rel.Exejuspartequasimedia costasjdestiransversa B membra in omnes partes oportebat, ut in acapulis;

et pfana ossa porrexit in diversum, quibus clementer curTatis» et in se velut in circulum pene conduciis» intema viscera conteganiur, ut ea, qus mollia et ininus Talida ficri opus erai, illius solidac cratis am- plexQ possent esse munila. In summa vero construc- lionisejus,quam similem naviscariiiaediximus,caput collocaTit, in quo esset regimeii totiiis animanlis; da- tumqne illi lioc nomen esl, utquidcm VarroadCicero- ncm scribit, qiiod liinc capiant initium sensus ac nervi. Ea Tero, qu.T diximus de corpore, vel ambulandi» Tel faciendi, vel volandi causa esse prodiicta, neque

quoniam manus utrolibet agiuri et contorqueri ne- cessarium est : alios autem latos, et aequales, et in unam partem rotundos, et in his utique locis, ubi tantummodocurvari membra oportebal, ut in geuibus etincubitis,et in manibiis ipsis. Nam sicut manuses eo loco, uiide iiriiintur, ubiqiie versus moveri, spe- ciosum simul et uiilc fuit : sic profecto , si hoc idem etiam cubitis accidcret , et supcrvacuus esset ejus modi motus, et turpis.

Jam enim manus amissa dignitate , quam nunc ba- bet, mobilitaie nimia proboscidi siroilis videretur»

njmium longis, propter celerem mobilitatero, neque G essetque homo plane anguiuianus : quod genuain illa

VARIOROM NOTifi.

editis et onmibus mss. codtcibus, uno dempto recen- ttssimo Colbertino, in quo, sicut et in vulgatis, est perducereni : quod idem est. Eodem sensu producere, pro perducere^ apud Tereniium. Nec dubito quin hxc genuina sit Laciantii lectio. Eodem sensu produeere^ apod Columellam. Quis enim librarius in producerenl^ coinmutasset perducerent. vocein omnibus notam?

Enim ac feris. Desunthaec in ins. Bov.

Sed ad faeiendum temperandumque, Vera, ut cum Cellario opiiior, Lapianiii leclio, quae est manuscrip- toruro4Reg., Cauc, Goih., 3 Colb., Nnv., Vict., Dlt., Lips. 1 Brun. acedd. Rom. 1470, 1474, et Be- tul. cum mss. i Colb. et Marm., in quibus est tempe- randumquey omissis $ed ad faciendum, Ed. Rom. 1468 habet reparandumque^ pro temperandumque ; qiiod ver- bum non inielligentes plures librarii, ei substiluerunt tenendumque^ ut 2 Bon., iReg.» 2 Colb., Tax., Bold., I Sorb., Clar., Baluz., i Brun. quod idem est. Sed quid sibi volunt caetcri edili complures, in quibus est, D ied ad faciendum operandumque? quasi facere, non idem sit nc operari.

Majoribus el brevibut os$ibui. Mss. Brun. et edit. Belul. majoribttt et brevioribut ottibut.

Mollia. Mss. 1 Bonon., 2 Re^., "1 Colberl., Baluz. molliora. Caeteri cuin omnibiis ediiis, ut iii lextu nos- tro.

SolidiB cratit. Virgil., xii ^n. v. 508:

Tfaosadigil costas et crates pectoris eusem.

Ovid. lib. VIII Metam. vers. 806 :

Pec4us et a spioje Untummodo crate teneri.

Lib. xn Metam. Ters. 570 :

Qo« (fiatta) lalerom cratem perrupit. Bun.

Velfaciendi. Additum ex cunctis mss. et i4edilis: deest Tcro in Thys. et Gall.

Et paucit. Similiier additum ex 14 cxciisis et omni- laa mss. dempto uno Colbcrtino, cui est et parvit.

Desideratur in edd. Thys. et Gall.

Finivit. In ms. Bov. /inirent,

Informa»it. Restitui ex vetustioribus editis cunctis- que mss., demptis 2 Colb. rec. in qiiibus est reforma-' oi7, et iino Reg. itein rec. in quo, sicut et in vulgatis rec. est fornmvit^ quod idem est. Sxpe enim Lactan- tius verba composita usurpat pro siniplicibus, et sim- plicia pro compositis : quac recentiorcs emendaro volentes perperam immutarunt. — Informavii. Coin- positum scile i^o simplici posiiit, ut cap. 8 : Noluit Deut (aures) mollibut pelliculit informare ; cap. 12 : Utraque coagulata informari; c, 19, corporit informa" tio. hm,

Curvari membra oporlebat. Ven. 1472, iitraque 78, 93. 97, Pier., Parrh,, Paris., lunt. male interserunt cur- vari membra in omnes partes oportebat^ incommode ex prioribus repeiita , quibus repuguat taniummodo.

Biiif.

Ex eo toco unde oriuntur ubiquet etc. Sic reposiii ex vetustioribus cditis el quamplurimis mss. Qiiinqne alii et vulgati rec. eo omiltunt, ct post orittftlifr adduiit, a corpore : qiiod superfluimi.

Probotcidi timilit videretur. Proboscis manus est elephantis, qua obvia quxque sibi objccta sitbmovere dicilurt.quaf. cuin serpenlis instar Hexilis sii,ab hac elephantum anguimanum dixit Lucret.. lib. li et t« Deeadein Cicero, ii de Nat. Deor., cl Arislot., lib. ii de Pai-lib. anim., cap. 16, Jsidorus lib. xii, cap. 2. Roslruin elephanti promuscis dicitur, quo ille |)abu- lum ori admovet, et est angui similis. Rittersbusius. — Mss. septem habent proboscidit timitit; octo cum ed. Rom'. 1470, promutcidit; 2 R^. rec. et Marm., promotcidit,

Anguimanut. NouitLucretium, qui elephantum an- guimanum cognominat, iib. ii, eo quod proboscis, an-* guium iusiar» in omnes part^s circumQeciittir,

27 FIRM. LACTANTII DE OPIFICIO DEl. ^

immanissioia bellua mirabiliter effectum est. Deus A Providentiae inesse rationem, qu» ( malum I ) vnui-

cnim, qui providentiam et poteslatem suam muUa- rum rerum mirabili varietate voluilostendere, quo- niam capul ejus animnlis non taro luiige porrexerat, ut terram posset ore coniingere, quod erat fuiuruni horribile atque teirum, et quia os ipsum profusis den- tibus sic armaverat, ut eliamsi conlingeret, pnscendi tamen facuUalem dentes adimereni; produxii inter eos a summa IVonie molle ac Qciibile membrnm, quo prendere, quo lenerc quodlibei possel, nc raiionem \ictus cnpiendi, vel dentium prominens niagnitudo, vel cervicis breviiaa impediret. CAPUT VI. De Ejricwri err&re; el de mtnibru e^runufue tMU.

tas erat dicere fuisse animalia prodigiosa, in quibns nascendi raiio ccssaret ?

Quonium igitur omnia quae videmus cum ratiotie nata sunt, id enim ipsum nnsci, efficere nisi ratio nnn potest, mnnifeslum est, nihil omnino rationis cxpers potuisse generari. Anie enim provisum est in singulis qiiibusque fingendis, quatcnus et minisierio membro- rum ad necessaria viiae uteretur, et quatenus adju- gniis corporibus elaia soboles, univcrsas generatim conservaret animnntes. Nam si peritus architectus» cum magnum aliquod xdificium facere consiituii, pri- moomnium cogiint, quae summa perfecii acdificii fu- turn sit, et anie emetiiur, quem} locum leve pondus expectel, ubi mngni operis staiiirasit moles, qu.x co-

Non possom hoc loco teneri , quominus Epiouri j^ himnnrum inlervnlln , qui, nut ubi aqunrum cnden-

stultiiinm rursum conrgunm ; illius enim suiit omiiia quoe delirnt Lucrelius : qui , ut osienderet animalia non artificio aliquo divinae mentis, sed, ut solet, for- tuito esso naln; dixit, in prlncipio muiidi nlias quas- dam inniiinernbiles animnntes mirnnda specie et ma- gnitudine fuisse nalns, sed eas permanere non po- tuisse, quod illas aut suroendi cibi facultas, nut co- eundi gencrnndique ratio defecisset. Videlicet ut et alomis suis locum faceret per infinitum et inane vo- liinniibus, divinnm providentiam voluil excludere. Sed cum videret in omnibus quae spirnnt. mirabilem

tium decursus et exitus, etreceptacula, haec, inquam, prius providet, ut qu«necumque sunt pcrfecio jnro opcri necessaria, cum ipsis fundamenlis pariter ordiatur : cur Deum quisqnnm pulet in machiuandis animalibus non ante providisse , qunc ad vivendiim necessnria essent, quam ipsam vit:)m daret? Qu» uiique consinre non posset,iiis) priiis efiecta essent qnibus constnt.

Videbat igilur Epicurus in corporibus anininlium divinae rationis solertiam : sed ut erficerct, qiioil nnlo imprudenter assuropserat, adjecit aliud delirainentum superiori congruens. Dixit enim, neque oculos ad

VARIOROM NOTiE.

Immaniisima. Frequens epilheton de elephantis : G hinc cap. 8 dixit : Boves lucas cum immamssimh cor^ poribui, ,

Deut enim, qui. Omnium mss. et ediiorum est hsec lectio, si excipias i Reg, ac ed. Gall. et Spark. in qui- bus est (fuod.

Ne. Stc resiitui ex 17 ms$i. et ed. Betul. et CcIInr. In 6 mss. editisqne luuliis csi nt.

Sedulsolet.Omms libri, sed, uisotet; itn solet I. i Instit., cap. it : Stoici ui solenl; lib. vii, c.l : Ut Aca* demici solent. Posui cum cd. Pnris. i5l5, in paren* ihesi ( ut solet ). Bcn.

Ut atomis suis locum faceret.yul^o addunt nonnulla verba quae nec in mss. iiisuiil, nequf^ iu ed. Rom. Et niox recentiores , in qnibus nascendi ratio cessusset. Sed neqiie nascendi in vet. libris esu Cell.

Perinfinilum et inane votitanHbus. H«g abftiint a 15 mss.et ed. Rom. Exlnntaiitem in cntleris editis et mss. 2 Bonon., 2 Reg., 5 Colb., Sorb., Cauc, ^ Tnx., P«n., Ultr.yBaluz. — Per infinitum ei inane ro- *^ Utantibus. Haec respondenlstyloLactnniii lib.iir, cnp. 17 : Non esl providentias opus. Sunt enim semina per inane voUtaniia ; de Irn, cap. 10 : Si quidem per inoiie alomi volitant. Ueumanniis : Per inlinitum inane.

BUNEMAN.

Quee [malum ! ) vanitas erat. Sic legiiiil inss. cod. 2 Bon., 2 Reg., Cauc, Ernsm., I Colb., Baluz. ctty- pis vulgnii Crnl., Bctul. , Anlwcrp. 1570, Tornes., Soubron., 2 Pnris., Is., Spnrk. , Gall. enque leciio probatur nb Ernsino, linnc sententinm Tcreiviinnre illi similem dicen te, ^jfut, ma/iim/ a/ir'. Mnlum eniin hic interjectionis vim obtinel. Cxleri niss. et cditi ha- bent, quod malum vanitatis erat; viiiose, ut recle scnsit Brnsmus. In Lips. tfuid mnlum vnnitatis eral; in I Colb. quod multum vanilatis erat. Lcctio nostra confirmntnr cx nuctorilMH Lilinis. Sic Q. Curiius, lil). VIII, QnWy waium! amentia te cnegH belli fortunam experiri; sic Pinuui<, Meuech. v. i42 : Qu(p hac, iJirt- Inm! impudeniia efl? — Q//ru, mnlum ^ vauilas cral. lla Ciccro, Orat. i Philipp. onp. 6 : Quwnamy malum,

nst ista voluntaria senitus ; lib. ii Orfic cap. 15 : Qum tey malum, inquil, ratio in istam spem induxit ; ndde pro Roscio Comoedo, in fine. Livius, lih. v, cap. 54 : Qu(By mahmiy ratio est? Sciiccn ad Marciam, cnp. 3 : Qu(e enim, mio/aim, amentiaesi? Bcn.

/n quibus nascendi ratio. Male omissa est hncc na- scendi dictio in mss. 20 ei pluribus vulgatis, qiHc le- gitur in i Reg., iBonnn., Tnx., i Colb., Baluz. nliis« qiie optimis, necnon in edilis Thomas., is. , Thys., GaII.,Spnrk.

Cessaret. lla einendavi ex mss. i Bonon. antiq., i Co)b.« Marm.,.CIuroin. Quxn lcciio nobis melior visa est, niinni in ceteris cessasset.

Nihil omnino ralionis expers , poluitse generari. Id cst, nihil poiuisse genernri, in quo non nliquo modo ruiio, el providentin condiioris eluceret. Umvs.

.Ante enim. Sic reposui ex inss. 2 Bonoii., 2 Rcg., 4 Colb. mullisqiie nliis. lu sex scripiis lotidemque viil. galis esl M enim ; in ms. Ullr. , Aut enim; in i Reg, el I Colb., Adeo enim.

Adjugaiis corporibus, Sic omnes. Verbum alii ex Pacuvio ct Plinio probarunl; rnriorn exglossis nnli- quis, abjugasserey abjugare, abjugus. BuN.

Ubi magni operis. Ms. i Bonon. antiq., oneris. — Magni operis. Bon. apud Isaeum prnve, magnum one^ ris : sic modo infra, perfecto operi; lib. vii, cap. 1 : Fundamenla firmaei idonea... operi perferendo. Sencca, ep. 55 : spelunc(e... magni operis. Plura Groiiov. ail Liv. lib. XXI, cap. 61. Bun.

Prius providet. Sic reslilui ex mss. Bonon., 4 Reg., 5 Colb., Marm., Baluz., Brun. , cdit. Roni., Ciut , Ccllar. Et melius quadrat h;cc lecliocum mox soquenlibus anle providisse, quam 2 mss. ei 9 cdil. prins pra'videt. Iii 10 edilis esl prius pervidet.

In macliinandis animalibus. In praeposui cx omnihus mss. et ed. Rom., Cyinnic, Walcb. Deest in vulgatis ocio.

Dixil enim, Hoic ex Lucreiio libro iv. De hoc jam loquilur Lactaiilius libro iii Divinar. Institut. cap. S»

10 CAP. YJ. DC EPIC. ERR.- CAP. VH. 0E CORP. PARTIBUS. 5#

Videndum esse naios, neque aures ad audiendnm, ne- A animal ejusmodi , quod oaribtti poUu* MidiroA odt». ^A^. ^A u..i.^j . . rareiuroculis,auribu8cernerel?Si enimpriinoniMi

que pedes ad ambulandum, qiioniam menibra h»c prius natasunt qunm esset usiis videndi,ct audieadi» el ambulandi : sed borum omiiia officia ex natis c\ti • lissc. Yereor ne btijusmodi porienia et ridicula re- futare nnn miiius ineptum esse videalur. Sed libet ineptire, qooniam ciiiii inepto agimus, iie se ilie nl' ir^is argiilum piitet. Quid ais, Epicure ? Non suni nd \ideiiduro oculi nali? Cur igilur vident? Poslea, in- quil, usiis eorum apparuit. Vidciidi ergo causa nati snnt; siqoidem niliil possuni aliud quaw vidcre. Iiem inembra caeiera» cujus rei causa nata sunl, ipse usus ostendit : qui uiique nullo modo posset exisiere, ni^i csseni menibra omnia (am ordifiaie^ Uuu providcuter eflecta, ut usum posseni babcre.

Quid enim , si dicas aves non ad volaudum csse ft natas , neque feras ad ssBvienduro , neque pisccs ad natandum» neque bomines ad sapiendum ; cum ap- pareat ci nnturae , ofnoioque servire animanles, ad quod est qiurqtie generata? Scd videlicet qui sum- mam ipsani veritatis amisit» scmper erret necesse esl. Si eoiin non providenlia , scd forluitis alomorum concorsionibus Bascuntur omnia , cur mmquani for- luitoaccidit,sic coire ilia principia, ut elGcerent

nuUum genus positionis inexperlum reliuqwml, op4>rtuit ejusmodi quotidie monstCBi generMi, mi qui- bus et mcmbrorom ordo prospost^us , ei usus btugo diversiis exisieret. Cmn vero iwivtraa geneni, et universa quoque mawbfa leges Sttas , el ordiiies , ei usus sibi ;iUributos tueattlur, iMnilealuin eu mliil fortuilo csse foeitim, i|ii«iitam divro» raikiai» dbfo»* siiio pcrpetua servaaur. YermM alia* ffeieUemii» Epi- curuoi,;^uuc. de prirvid6iilui {M^mp^mB^iliaa^

€APUT m

• *• • *P^*omnibus corpoHs pmtbui/ *

• - • ' - • - '• .,.

Dcu$ igiLur solidameiila corporis , qutc ossa dicu»- tur, nodaia ct adjuncta inviccm uervisalligavit atquei constrinxit» quibus meiis, si excurrere, autresU* lere velit , lanqunm rclinaculis ulcreiur; etquidcm nuUo labore, nuUoque conatu : sed vcl mlnimonutu lotius corporis molem (eroperaret ac flccteret. Hjcc autem viscerUms operuit » ut qiiemque locum decc- bat, ut quae soHda essent, conclusa tegercntur. Item visceribus ip^is venas' admiscuit, quasi rivQ&

YARlORlUi mi£L

NayM 9nn$ udaudiimditm, llaec qua desunt iu ed. Thys. ei GaJl. restiiui ex caeleris excusis et omiiibus ittM. Elquidefift reete. Yide poido post , umm vid^udi^ et mudiftudi , et mtMmdi , ^uihus \\ftt Iria membra respondtnl. h\ mas. -1 Sirboft., & Colb. el BjIuz. pr# iwfHC esi ttlrobi^pie ne€.

ygrter im..... non miiuft itupfum.». vldeiUur, Lips. lert. Reimm. perperain, Vereof m... imi mmi§. Cras- mos, $€rm0^ iaquU , nideUrimperfectHs , nisa addas , qttom dicere , aut sitHiUquip)mitn, Sed suIva el inie- gra bfteenima. Pari modo de Ira. ca|K 10 : Vereor^ tt# «en wmm deUtar& mdeaiwr, qm hmc jmUL refel- tenda; retpondenmuu fouun, etc. Gonf. iib. vii, caj». I^. Bua.

Non sunt. f la omnes pcne mss. et vulgati. Expunxi- HMSMtQuod prj^miiit rosa. i Bonoa., Lips. ct rec 5 edili.

Ci(^reicaar«aiMl4isimf. JLx ontHibusittss.et veleri> bMfti^lisftslitifti nrnl. In vulgatis reccnliordMiscstifiil.

Ordimle. ha msi. orones ; at Bt)v. bal>et ordimaia. — Tffni ordtflaf«.€ooArmoexlib. lulustitui. c»p. 17 : Qmomoda mm ordinata , tmm dispomU mundus effeelu» est, Hon.

Feras ad tmemdMm. Yi«lelnr respicere ad OJ. Anoer. — Aues,,, ferasadsaniendumtUi., Yidetnr re* speiisse ad ilia Qmflftlil., lib. i lust. cap, I : Sicut aves ad volatuiu^ eipsi ad curtum^ ad siBeitiam ferm gh- (fiiMHtwr : ita nobis piopriu est meutit a^tatio at^fuc so- ierifo. BoN.

Ad quod est quastfue generata, Stc emendnvi ex om* nibits mss. et muitis editis. In 7 vulgalis rec. logi- lur, sunt quteaue genernla , sed viiiosc, ad quid eniia refcrlitr? ad feras? ad animautes?

Summam ipsam veritatis, ipfrniraddiili ex editis Is. ct CeHar. ol ottimbus mss. dempto uifto Begio ree. iii qoo , VI el in iO vulgalis , dc^ideratar.

Odoraretur. Ita restitui ex msa. 6 Rcg.., i BosMn. nnif«f., Cauc.^ 4 Oxon., 5 Ci>U>ert., fc^ni. . Cbroin., Brun. ae editis Rom. et altts sex. In ms». 7 e^t oul otUrmretur; in I Reg., 5 Colb., C;inl., Mnrm. et in 8 f nlgalb esl odoraret.

Fo$itimit. Idest» situm, stamro. Lib. m Institut., eap. 11 : Vario ordin4ae posiiione conveniunt, Bvn.

Inexpertuni relim^umnl. Ilss. Scec, «rprriim». ^ Nultum aeuus pomtionis expertum relinquunt, Uale» iiiquit Cellarius , vulgo imoxpertum. NoUem « ita vir clarisaiuHis pnmantiassel. Confiriuo ex libro de Ira , C cap. i(i; Alomi... nullam positionem reliuqmnt , quam nqn eaperiantur, Ut vero niliil exp&rtmt rdiuquere vix dici poicst , ita s^epissimo aliermn occurrit. Yirgi« lius, lib. IV i£n. 415 :

Ne quid inexperlnm frostra moritura reliquit.

Ovidius, tieroid. ep. 20, v. 42.

Ardor iaeiperUim nil sinet ease meut. Sappe tla Curtius, lib. iii, cap. * : Wec Pkiiippus qmd* quam inexpertum omrsil. BuFf.

Universa qnoque membra. Ita reetrus plnrimi scripii ct omncs editi, qnain Bonon. Universa quaque mcm- bra. BuN.

SoHdamenla, Non cx anliquionbus mibi inflotuit ; I^cxica addunt Angnstinum. Nost^ri prxceptor Ariio- biiis, lib. II, dhit soHdaHt ossa. Bun.

Nervis alligavit, elc. Yide Gnlenuiii , qui du4^ner- voruin genera esse dicit « et Aristot. Irb. iiide Hislor. aiitmalinm , cap. 5. 1) Resistere. Id esl , subsistere , orposiliim prrccden- Ih excurrere, Yide nol. ad lib. de Ira , cap. i : In exir^mo gradu restitit,

Vel mimmo nulu. Ita in mss. 5 Reg., 4 Colb., Em. , Briin.. Claroin. cunciisque edttis; in noiinullis deesi, vel. In 7 mss. est motu.

Visceribus opertdt. Yiscera non inteslina mngis, <fnnm qiiidqnid carnium est cute tcctum. Sic iilitur Ovid in episl. Pen. :

Yiscera uustra tua dUaceraDiur ope.

Uiide viscerationes , de quibiis apud Cic. in 0(T. :ib iolerpreribus dicitur. Betul.

Ut quemqne Ivcum deeebal' Mss. i rec. et Ires editi , ut qnemcmnque , eic.

Ut quanoliila ess^nt , conclusm legtrmtur, Ila potio- res et aalii|iitores uiss. dcccm, ciim edilis f|U.ilunr. Mss. dccem rcc. cum 7 eililis rcrmit , uique soUda ossa conclusa Ugerenlur ; Ire^ cdit. tegerent, Ms. Li|»». utique solida.

81 FlftM. LACTANTII LIB. DB OPIFICK) DEI. S2

per corpas omne divisos, per qiias discurrcns lui- A viventium nHtliitiidiDe, unumquodque nnimat in sui

gencre el specie pulclierrimum esl? uisiquid vicissiiii

mor, et sanguis , universa membra succis vilaiibus

irrigaret ; el ea viscera y rormata in eum modum ,

qui iiiiicuique generi ac loco apius (uU , superjecia

pelle coniexit, quaro vel sola pulchritudine decora-

yit, vel setis adoperuit , vel squamis munivit , vel

plumis insignibus adornavit. Illud vero commenium

Dei mirabile , quod una dispositio, et unus babitus,

innumerabiles imaginis pnererat varietaies. Nam in

omnibus fere , quae spirant , eadem series et ordo

membroruny. e$e lyiKnuAf IJiktC cAput ^ ^mi^t^i^n'

nexacervir/ildii*CollL.|kQttis^Cd/ir^ ei eo

prominentes armi, adbserens pectori venler. Ilem

ventri sOl|^w*g^ftifehlr« *Utimo4o46 fi$il4ivr*i>p%S-: ;••••?*: • •* •»* •••-••••••••

que. ••! ••••••:••••••* • ••••••••••

de altero in alterum trahsferaiur, iiiliil impeditius ad utilitatem, nihil deformiusadaspectum viderinecesse sit : ut si elephanto cervicem prolixam tribuas, aut camelo brevem ; vel si serpenlibus pedes, aut piios addas, in quibus porrecti aequaliter corporis longitu* do nihil aliud exhibeat, nisi utmaculis lergadistincti. et squainmarum l«vitate suffulti , in lubricos tractus sinuosis flexibus laberentiir.In quadrupedibus autem, idem opifex contextum spinae a sumbio capite deduc- tum longius extra corpus eduxit , et acuminavit in caudam, ut obscoenae corporis partes, vel propter foe- ditatem tegereniur» vel propter teneriiudinem muni- rentur, ut animalia quaedam minuta et nocentia mo-

Nec solum membra suum lenorem ac situm in om- B ^^ ^j^s arcerentur a corpore : quod membrum si de-

nibus servant, sed etiam partes membrorum. Nam in uno capite ipso certam sedem possident aures, cer- taui oculi, nares item, os quoque, et in eo dentes, et lingiia. Quas omnia cuni sinl eadem in omnibus ani- mantibus, tamen inflnita et multiplex diversitas flgu- ratorum est; quod ea quae dixi, aul productiora, aut Gontractiora lineamenlis varie differentibus compre- bensa sunt.Quid, illnd nonne divinum, quod in lanta

trahas, imperfectum flt animal, ac debile. Ubi aiutem ratio, et manus est,tam non est id necessarium » quam indumentum pilorum : adeo in suo quaeque ge- nere aptissiine congruunt, ut neque nudo quadmpede, neque homine tecto excogitari quidquam lurpiua possit.

Sed tamen cum ipsa nuditas bominis mire ad pul- chritudinem valeat, non tanien etiam capiti congrue-

VARIORUM NOTiE.

Per quas. Sic reposui ex mss. 2 Bon., 2 Reg., 2 pectum. Lactaritius saepe ejusmodi adieciiva iu ponit. Colbert., Tax., Baluz., Marm., Clarom. a secunda Hoc libro , cap. S : Ad speeiem nuUuB ett perfeetior manu , et editis quinque. Recte ut piito , referendo numerui. Ibid. : quo nihil ad tpeciem fcediut, ad utum ad venat; nec male, per quot in decem vulgatis, si C inutiliut; cap. iO : Ad utum digitorum tractabitit; referas ad rivot. Mss. decem cum edit. Roro. perqum. ibid. : lllud ad utum nurit modit habile; de Ira, cap.

Setit adoperuit. Reimin. prave, tatit adaptavit. iO : Quo nihil poUtt ette nec ditpontiut ad ordinem ,

Betiil. operuit. Lib. vii , c. 27 : adoperta.

Intignibut. Deest in ms. fiov.

Imaginit. Mss. 7 cum edit. U. babent imaginit. 1 Colberi., imaginet , mendose. Caeteri mss. et ex- cusi , ammantium. Quid si legas , innumerabitet ima' ginum pr(e[erai varietalet. In plerisque enim codiclbus esi animantium , forte pro tm/i<^fiiiim;et legilurinfra, mnlliplex divertitat figuratorum ett.

Praferat. Iia resiitui ex 7editisomnibusquemss., dempto uno Regio , in quo, sicul in decem vulgatis, est perferat; in 1 Colberl. proferat.

Eadem teriet et ordo membrorum ett. Plirasis est Laclantiana, quae simili gaudel. lufra cap. 10 : pedet dno et item manut. Alius dixisset , et idem ordo mem" brorum... et dumitem manut.

Subnexa. Mss. 2 Bon. sii6iita;a.

nec aptiutadutititatem, nec ornatiutad puUhritudinem, nec majut ad molem. Bon.

ExMbeat. Legilur apud Buneman. exigebat ; et ille sic ratloaem reddit hujus varianlis. — lExigebat. Sic edo ex Bon., Tax., Isaeo, quod Spark. et Heuoian. comprobant. Reiinni. et reliqui, exhibeat^ quod valc- ret idein quod supra, prasferal. Bun.

Maculit terga dittincli. Graecismus est , dittincti quoad terga attinet.

Squamarum Imitate tuffuUi. Cellarius dubitat an sincere. Sic vero omnes, in qutbus meliori orthogra- phia Farrh., Belul. et Torn. ih^ltquamarumlcevitaie, per (B. Sic de Ira, cap. 10, l<Bvitudo, ut hic; laevitate in lubricos traclus. Sic Plinius , lib. ii, cap. 5, Idevi" tate lubricum corput serpentibus tribiiit. Nec tuffulti debet esse suspectum. Noster cap. 2, tuffulta ungulit.

Femina. Nullus dubito, qoin sic scripserit Laclan- f| ^tm.

liiie • /tiiie Anim r^ninrn vnPAm niiiii nnn iiAiftm ^ Acuminaoi/. Dc liac voco consiile Savaroncm , qui

tius : quis enim femora , vocem nulli non notam ( quae novem rec. mss. et ediionim est) mutasset in femina, qiiod est 5 Reg., 2 Bonon., Cauc, Tsix., 1 Colb., Baliiz., Brun. Iii Marm. et Clarom. est (e- mor/f/ia , corrupte. Vide quoqiie feminum.... tongi-' tudo, infra, cap. 13 , paulo post initium.

Solum. At in ms. Bov. tola, idque saiis apte.

In eo. Sciiequamplurimi mss. velusiioresque ediii. In 5 mss. rec. et edtiis iO in ore, ingraia repeiilione, siquidem modo prnecessil, ot quoque.

Figurntorum. Ita ex mss. 4 R»'g., 6 Colbert., 4 Oxon., Coth., Lips., Clarom., Ein., Cantab., Marm., Brun., veiiisiioriiiusquc ediiis reposui ; in 2 Reg. et Baluz. mullisr|ue vulgalis est figurarum.

In tui genere ei tpecie. Restiiuiinus tui^ ex vetus- lioribuseditis et mss. 6Reg.,5Colbert., Cauc, Pen., Ullr. et 1 Bon. antiq. iii quo est in tui ^enerit tpecie. In5 rAc et in cunclis ferme vulgaiis, tn <ico genere el tpecie. Deest copula in 3 mss. et 2 edilis.

ffiltii inipedHins ad utilitafem, nihil deformiut ad ai-

plura exemplacollegitad Sidon. iib. vn, etad Ub. viii.

Si detrahat. Sic reposui ex omnibus mss. et 5 edi- tis. In undecim vulgatis est, ti detrahet.

In tWKquasque genere. lla emendavi ex mss. Bon.,

4 Uegiis, Em., firun. etedit. Rom., Graph., Betul., Tornes., Soubron., 2 Paris.,Is., Ceilar., Walch., ap- probantibus Betuleio et Francio. In cxteris legilur quoque.

Pottit. Correxi ex mss. et omnibus fere editis. In

5 viilgaiis rec habetur pottet.

Sed lamen cum. Addilum Sed, ex mss. 2 Reg., 2 Bonon., Tax., 2 Colbert., Baluz.,Claroin. a secunda manu, etcdilis quinqiie. Cneteris deest. Sed cum ta- men ipta nuditat /lominii, etc. Hinc forte, quod statux nudae Grsecis placuerint, quia illi nihil velant. Plin. XXXIV, 5 : Placuere, inquil, et nud(e, tenetilet h(utam ab epheborum e gymnatitt exemptaribut^ quat Achilieat vocant. Crrnca ret ett nihii velare. Ron^na ac milita- rit thoracas addere. Et hanc nuditalem in signo senis

» CAP. VIII. DE IIOM. PARTIBUS, OCULIS, AURIULS. S4

bal ; quania enim in eo futura deformitas esset, ex A nimque membroram. qux iu cornorc aneru ant

calviiio apparcl. Texil ergo illud pilo; et quia in sum- mo futunim erat; quasi summum aedilicii cuimen or- navit : qui ornatus non est in orbem coactus , aut in figuram pilei teres facius, ne quibusdam parlibus nu- dis esset informis» sed alicubi effusus, alicubi reirac- lus pro cujuslibet ioci decentia. Frons ergo vallaUi per circuitum, et a temporibus effusi ante aures ca- pilli , et eanim summse partes in coronx modum cincts, et occipitium omne conieciuin , speciem miri decoris ostentani. Jam barbas rafio incredibile est qaaDtum conferat, vel ad dignoscendam corporum maiuriutem, vel ad differentiam sexus, vel ad deco- rem viriliuiis 'ac roboris; ut videaiur omnino iion eoQSUlnra fuisse totius operis raiio, si quidquam flditer esset effectum.

CAPUT Vlfl. De homnis partibug, oculis el auribus. Nunc rationem tolius bominis osiendam , singulo-

operla sunt, utilitates et liabitus explicabo. Cum igi- lur sutuissei Deusex omnibus animalibus soluin bo- minem facere coelestem , caetera universa terrena, hunc ad coeli coniemplationem rigidum erexit, bipc- demque constituit, scilicet ut eodem specUret, uiide illi origo est; illa vero depressit ad lerram , ut quia nuHa bis immorialitaiis expecutio est , toto corpore in bumum projecta ventri pabuloque servirent. Ho- minis iUque solius recia ratio, et sublimis sutus, et vultus Deo patri communis ac proximus , originem suam, fictoremque tesutur. Ejus prope divina mens, quia non Untum animantium, quae sunt In lerra, scd etiam sui corporis est sortlu dominatum, in summo capiie colloeau, Unquam in arce sublimis speculatur B omhia, et contueiur. Hanc ejus aulam, non obducum porrecumque formavit, ut iii mutis animalibus, sed orbi et globo similem; quod omnis rotundius perfec- taj rationis est, ac Ilgurae. Eo igitur mens et ignls ille divinus Unquam ccelo tegitur : cujus cum summum

VARIORUM NOTiE.

aereoaisese empto.Plin. Nepos, lib. iii, epist. 6, non excnsat solum , sed et depraedicat, hoc modo : Ett enhn nudum^ nec aul vitia^ uqua $unt, eelat, aut laU" det pamm ostentat. Edmii.nd. Figrellius.

Quanta enim in eo futura deformilat ettet, ex calvitio apparet. H:ec absunt a mss. Goih., 3 Colb., Lips., Clarom.,Brun., Bov. et edit. Rom., et quatuor aiiis aniiquioribus. Coiifer. Theodoret. Scrra. 4 mpi vpo- yoccc;, et llistoriam 51 , 53, ab Isidoro Pelusioia nar- ratam.PRiCiEos. — Quod lamen humiuis propriuin esi, C nisi innatumsit. Pliii. De calvitiei dcforiniute passiui apud auciores.Hioccalviiii laus, ofdoSov arguinentum. Gxterum de comx decoro lege cap. ii Epist. prioris ad Corintb. Sunimam vel in pilis provideiitiam Dei apparere, vox i(>$ius Christi lesutiir, cum aii, ne pi- lum quidem capitis siiie volunUte Pairis cadere. Vi- deiidus Theodoretus, masnus ille Providenti» admi- rator, sermone de Provideutia Dei i, piloruiii raiio- nem consider^s. Posiea loquitur de capillorum usu ei omatu. Deiiide multum affit de calvitiei dedecore.

Summum eedi/icH ctt/meit. Ita cap. 10 : Capui totiut difrim operit quati cuimen ett. Sic cap. 8, caput vocat tummum fattigium ; ei libenter noster et alii vocabulis culmeu^ fattlgium^ addunl jtimmtim. lu Livius, lib. i, cap. 34 , Yocat caput <u?iimam culmen hominit; et LacUntius lib. vi, cap. 13 : ad tummum culmen; lib. VI, cap. 24 : Summum fa^ligium. Bon.

Aui in figuram pilei. Sic reposui ex mss. 4 Rcg., 4

CfBlettem. Dehoc vide Institution. Divin. lib. ii, cap. ». ubi docei diio fuissc elemenu , alterum divinuni , ex quo ficlus siiaiiimushomlii;s, allerum terrenum. unde cornus hiimanum formaium est.

Vt eodem tpectaret. HaBC iectio mantiscripiorum 2 Keg., 2 Lolbert, bonae noiae ei Baluz. melior nobis visaesl, nuain ut eadem tpectaret, in 4 Reg., 4 Colb.. Marm., Clarom., Brun. et in vulgalis. Vide Divin! Insiii. hb. I, cap. 5 ei lib. iv, cap. 17.

Corpore m humitm pr ojecta. LiU. vi Inslilut., cap. 1» , sic emeiido : In terram toto et corpore et ore nro- jectum , yentri... et pabulo tervit. Bon.

Ventri , etc. Sallustius princ. Cat.

liecta ratio. Ms. 1 Bonoii. solus et ed. rec. addunt ett, qiiod expunximus. utpoie inutile.^ l/oimm*.... recta ratto. Id est, erecU conditio, reclus sUtus cor- poris humani. -« Lib. n, cap. 1 : cum ratio corporit

cap. 9. BcN. •

Communit. Francius legit confinit.^

Vultus Deo patri communit , ac proaimut. Legilur vutiut... communit aut proainmt apud Buneman. uui noUm sequentein exhibet :— Vultut... rommiim<ai«l prorimiif. Reimin., Vultut... communit ac proximut. ^oili., commumt ac propriut. Lib. vii Inslitut., cap. rL"^'^V"' '^'f* "« formatttt ett , ut oculi ejut ad coeium, faciet ad Deum tpectant, vultut cum tuo pa- rente communit sit. Conf. noi. ad Epit. cap. 70. Bon.

Colberi., 4 Oxon., Marm., Brun. mnliisque editis; in D • wC" ^^^^ ^'""'^ '"^"*- Uua de re vide Plaioncm 2Bono«., 2 Reg., Tax., Erasm., Clarom., Baluz.. !" *^"«"o*»e, quem Cicero non semcl, sed iterum. pilce, sed viiiose. Iii 3 ed. rec. pili. iterumque expressit iii libris philosophicis.

AUcubi effutut. alicubi retractut. Sic resiitui ex 2 l^nquam m arce. Sic cap. 16 : Tanquam in arce

wicrrimis mss., 1 Bonon., Cauc, edit. Is. et quibus- ^^^P^^ Lxpressu Ciceronem lib. i Tuscul., cap. 10 : dam aliis impressis. In caeteris bis alibi; \i\ nonnullis ^^"/>"^"^ «« captte , tanquam in arce , potuit natura.

•-'•'•*•• "" " ' T:/'' 1^^ tublimi. Sic edo ex Reiinra. et Paris

1515, itaque Heumanniis conjecit. Editi, tublimit' scilicet mens. Puio liiieram sibilantem ex prima in tpeculatur orUm. Bon. ^

Ejut aulam.Mss. rec. 2 Reg., 2Colb., Baluz. et

II edd. rec. .nddunt Deut : qux- vox a c^ieris abest.

Timaeo ^* «"»*^«»'- De hoc vide Piatonem iu

Omnit rotunditat. Sic legere inalo ex mss. 2 Bo-

(Jrom. in marg.. quam orbit, ex aliis 12 n.ss. ct

Eo igitur ment et ignit ille divinut , elc. Eo, sub-

fillc«*''*tf^^;u''^'J"r".* credidere animam esse igoeam. Tertull, de Anima cap. 5 : Animam effi^

— -— • — r' — "•■^' -" -««w^»»» via wvitf», III iiuniiuiii»

fiififaiis. Heuiiiannus tamen puiat esse legcndum atibi efmtut, atibi retractus pro cujuslibet, elc.

CujusUbet. Iii ms. 1 Bonon. ani\(\., cujusque.

Valiata. Editi oinnes, vallau. ut cap. 10 : Falpe- krm... pitit in ordine ttanlibut vattatce. Bon*

ineredibile, quantum conferat. Lips. 2, male, con- fen. Addo ex Cic. ii de Natura deoruin, cap. 59 : /«- credibite ett... quanta operu maclmata natura tit, Bon.

Totiut operit ratio. Genuina leciio petila ex inss. 2 Bonon., 2 Reg., 4 Colb.. Tax., Ullr., Baluz., Brun. In i rec. ct editis esi, corporit, Veruin uiraque lectio recta videtur.

UaHtut. Id ^sty (^ndiUonem, rationem , formam. VValcuos,

95 FlRlf. LACTANTH Ltt.

f.usiigiun] naiurali vesle lexissel, priorem parlem, ^ quae dlcilur faoies, BeoesBiriis menOmrMii imnisie- riis et utftfMUt ittrMer el oroavit.

Ac priQMWi, quad ocnlQnmi oriieB eoneavit tora* mimbiis x^oocluftil* a ^oo roratn frontem fKMninaiam Varro exjfrlinMivil ; ^ eoe, ne<fite nMMW , neqoe am- plius« quaiD duo$«8Se voluit, <fuo4 ad fipeeiem nu9- lus est perfectior numenis , quami diiorum : sicut et iiures doas , 4|uamm dnplicitafi incredt^Ie est <f«ian- tam pulcbriUNliNem pr^ferai , quod tum pars «Ini- ^uc «imiliUidiAe^rnaU esl, tum nt veaiemes Mtrin- secus vaofiB Caeilius coUi^mur; iiam et forma ip^ mirajidum m modum ficta , q«od eanmi fbramina jioluU 'Csse Mida et inobsepu , quod et miniis 4eeo- rum ^ iitile mimis fuissett quoniam Biroplicinm ^vejmnitt angttstits preterrolare vox posset , nisi B

DE OPIFICIO DEl.

'56

excepfam per cavos siniis , et rcpcrcussu relenlam foramtna fpsa colitberent : itlis slmitia vasculis, qui- iras fmpositis solent angusd oris vasa compleri.

Eas igHor aures (quHios eet fnditum nomen a vo- tibus hanriendis , iinde Virgilius :

Vocemque bis auribiis liausi;

aot qnia vocem tpsam Grjeci «OJnv vocant, ab aoditn, per immntationem littene, aures velot audcs sunt Nomfftaiae) noluii Deos anifex mollibus pellicnlis in- formare, quae pulchritQdinem demerent pendul» ■iq«e flacoentes , neque dnris ac solidis ossibus, ne ftd nstim infiabil^ essent tmmobiles ac rigenies : sed f|nod esset bonim meditim excogitavit , ut eas cartf- lagomoHior alligaret, et haberent aptam simul et flexibilem flrmitatem. In bis audiendi tantum offi-

VARIORUM NOTiE.

HipfMtrelm et H^raeUiut , ex igM ; Hippon et Thatet^ €x aqua^ etc. Cic. TuscuL iib. i, Ze$mm Sloko ani^ mus i^nis videtur, El de Nat. deor. lib. iii : Oninia Sioict ad igneam naturam referre, Heraditum, opinor^ ^ccuti, Sic eliam Eniiius in Epicharmo a Prisciano Itb. VI , proktos :

Terra corpus est ; at meotis igois est.

Virg. iEncid. liii. vi :

Igneus est ollis vigor, et coelesUs origo.

Hinc etiam deHrium fllud , de quo Servius ad lib. i iEneid. Grave ee$e perire naujragio , quia anima esS ignea, Gataker. — lliuc veieres extingin, pro mori^ ^eruiii , et extinclo catore , occidimus ip^ , ait Ci- ' oero, de Natura deorum, lib. n , cap. 9.

Et instruxit pariter, elc. Sic omnes. Vide npt. ad lib. IV liistilut. cap. i. Hic addo Ovidii Ilb. iv, trist. «,15:

£t pariter mairea, et qua; sioe crirmae castos Perpelua senrant virgiiiilale focos.

SoIpi<)tns Sever. Vit. Mortin. cap. 9 : Et ostensus pa- riler et deslruclus est inimicus. BoN.

Quod, Rejicitur ab Heumanno juxia ediiiones 1472, im,1497, If^iS.

Cmclumt, Mss. 1 Bonon. antiq. et Saiigerm. in-

A ^o forain, Ita mss. et editi.Lcgere mnllem cum FraiK'io , A iiuorum foratu,

BuplicHas, Iternm cap. 10 : DupUcitate, Walchius, l^iis, inqiiH, preeier Laetantium vocein hanc postie- ril, nescio. Ego quidem iilam legi in Tertull. lib. v adv. Marcion., cap. 11 : Citm duplicitas earum inter^ cedit, BuM.

Pulchritndinem profferat. Id est , prce se ferat, qnod

- in initUis vtilgatis esl ; in cunciis aiitem inss. et ve-

tusiioribus editis preeferat , nt npud Pliniutn lib. i ,

epist. ti , qftit sapientitB ttudium habitu corporis prte-

feruiH^ Ex Cellario.

fioktk etse nuda, Sic legunt Janus, Giiinelmus et Isaeus. Mss. 2 ree. cum editis Rom. et Paris., voiuit, vitiose. In cxteris no/tti(.

Jnobsepta,Kt\tnm.^ prwre, inobeepta. Vcn. 1497 » inubsepta. Mondum hoc adjeciivum iaobsepius ex 4iliis ebservatum. Bun.

Angustias proetervotare vox posset. Mss. 2 Reg., 5 Colb., Baluz. mullique editi addunt et spargi^ qiias voces delevi, velut iniitiles et s^nsum depravantes. Absunt auiem a caeteris mss. ac vet. edit. Rom.

Exceptam. Ita restitui cx mss. S^Bonon., 2 Reg., Tax., Baluz., faventibns 1 Culbert. et 1 Clarom. in BHirg. tn quibas est inexceptam , corrupte ; in 1 Col-

bert. perfecta , mendose ; in cxteris mss. et editis pereeptam,

Mepercussu retentam, Sic emendavi ex 7 editis et omnibus mss., prxter 1 Colb., Clarom., Brun., in quibiis , ut et octo oxcusis , est meula ; raendose.

Cohiberent. Iia correxi ex mss. 1 Colb. et Baluz. accedenlibus et favenilbus Cauc. et Brun. in qnibus est coniberent. 2 Bon., 1 Reg., 2 Colb., Sorb., Tax., Clar., conbiberenl; Ultr., comburent; 1 Clarom. ro^ borent; Pen. coercerent, In 4 Heg.,5 Colbert.,MsHrm. editisqne est conveherent. — Poramina ipsa combibe' rent, Opiime sane convenii cum sequeniibas vocibus, Qompleri, haurieitdis auribns , haiisi; et eleganter diciiiir, auns bibere, aure bibere. Plaulus ex ms. Va- tic. etCamcrar. in Mil. Glor. m, 5, 16 : Postqnam adhibere aures mex tuam moram oraiionis. Horai. lib. n, Cariii. 15, v. 52:

Densum humeris bibit aure vulgos.

Bnn.

Attgu$ti orit vnsa. Sic profecto curo l»no Gutlleimi legendum ex ntss. 12 , in qiribus soripium est cor- mfitc anguniores vasa : unde facilis mntatio in an- gmti oris vasa ; in 14 scriptis et exeusis , anguiHora vaea, QuGe ^erba cum niitlum habeaiii seneum , pla- cet entendaiio J. Guil. qni hoc pacte legendmn pu- isti , anguHi orit vam, Nmn, iK inqutt ille, in inea* te fuit Laciamio ^ntitiam locus : €i vascuta ah- yusti orit wperfutam humoris copiam retpuunt , ten- tim eutem infUtemkbut , vei insiillantibHt , complentur; tic animi puerorum quantum excipere potmni videndum est, Betul.

Yoeem, Virg. iv iEneid., 559. *v Qua: pulchritudinem demerent. Ila mss. 4 Reg., ^ Cauc» 1 Bonon. el 12 alii ac sex edili. Est ne in 2 Colbert., Baluz., fiodl., Balliol., Clarom. a secunda manu , et plerisque editis; in Tornes., Soubron. et Fasit., ui pulchritudinem. Veteres mediocres aures prsciulisse videniur. Sueton. in August. cap. 79 : Mediocres auret habuit Auguttus. Aspasise etiam bre- vioresaures iribuit yElianus, Variar. Uisl. xu;^ibi enim formam ejusdescribeos, addit inter aiia ZtTu tixs ^pxx^xtpK. Oppooumur iis longsc aures apud MartiaU vi , ^9 :

Hunc vero aculo capiie, et aurlbuslongls, QasB sic movenlur, ut soleut asellorom, Ouis morionis Oliaro neget Cyrtb».

— Franc. FF. Jcnius. Qu<b pulchritudinem. Grapb. prave, ut pulchritudinem. Thoiiiasius, isuL*us, Gall., Sparkius, ne pulchritudinem. Non male, ut mox eadem ratione, ne.... iubabiles essent. Bun. Videndi, Repele officium. Eleganier Cicero, Tib. i

■57 CAP. Vllf. m HOM. PARTIBUS, OCULIS, AURIBUS. 58

cium constiiatum esl, sicat in ocults vidcndi; qtio- A mnnirestius est menlem esse, qua; per oculos ea qusa

rum prasctpue inexplicabilis est ac mira subliliias , qufa eorom orbes gemmanim similiiudinem praefe- rentes, ab ca parle qua videndum fuit, membranis perluceniibtis texit, ut imagines reruni contra posi- lamin tanqaam in speculo refulgcnies , ad sensum intimum peneirarenl. Per ens igKur membranas sen- 6«s ille , qui dicitur mens, ca quae simt foris Irans- picit. Ne forle existimes, aut imaginum incursione nos ccmere (ut pliilosoplii dixerunt) quoniam videndi officium in eo debel esse quod videt, non in eo qtiod videlur : aul ^lenlione aeris , cum acie aul effu- ^ione radiorum, qnonfam, si ita essct, radium quem ociilis ndvcrtimns, videremus, donec intentus aer cum acie , aut eCrusf radil ad id quod videndum esset pcrTcnircnt.

Cum autem videamus eodem momento temporis, plerumqae vero aliud ngentes , nibilominus tamen tiniversa qwsd contra sont posila intuenmur, verius et

suiit opposita , traiispicint , qunsi pcr feiieslras lu- cenle vilro, aut speculari lapide obductas. Et id- circo mens, ct voluiilas ex oculis saepe dignoscitur. Quod quidem ut refelleret Liicrelius, ineptissimo usus est argumento. Si euim mens (inquit) per oculos vi* det, erutis et efTossis oculis magis videret ; quoniam evulsn^ cum postibus fores plus inferunt lumiuis^ quam'si fiierini obduclx. Niminim ipsi, vel potius Epicuro, qui eum docuit, eflbssi oculi erant, ne vi- derent, elTossos orbes, et rtiptas oculorum (ibras, et fluentem per venas sanguincm, et crescentes ex vul- neribus cnrnes, et obdticias ad ultimum cicatrices nihil posse lucis admiitere, nisi forte auribus oculos similes nasci volebnl; ut non tam oculis, quam fo- B raminibus ceriieremus : quo nihil ad speciem foedius, ad usum inutilius fieri potest. Quanlulum enim vi- dere possemus, si mens ab intimis penetralibus ca- pitis per exiguas cnvernarum rimulas attenderet; ut

VARIORUM miJE.

dc Divin., 3i : Si tine oculU non polest exstare cfi" cium el munui oculorum. Bun. — Quorum prffcipue iuexplicabUis esl ac mira sublUitas , elc. Quaiii subli- lltaicm miratar, et cneteris lonpa ac praiclara dismi- idilone admiramlani prcebet Galen. lib. x, c. 6 ; Ba- sil., ubi &u|)Aa. Is£us.

Meaibrams perlucentibus teait. Gic. ii de Natura deorum. Is^us.

Ut imagines rerum contra poiitarum tanquam in speculo refutgentes , ad sensum intimum penetrareut , etc. Nobilcm illain atque ardtiam quaestionem tangil de inodo ac raiione vidcndi , in qna variarum secta- nmi princtpes phHosophi desudarunt , aliis per in- las susceptioiiem, nirsusque aliis per malerialiaTn et corporcarum, aliis per spiritalium et immaterfaliam rcrum influxum, aut effluxum, visionem fieri asse- rcnlibus. Qua de re Plato videudus in Timneo , ubi de oculis, Arist. ii, de Anim. tex. 66 et seqq.,et lib. deScns. el Sensil. cap. 4: Lucr. iv; Pluiarch. de Plack. tib. iv, cap. 15; Gell. lib. v, cap. 16; llacrob. III Salurn. cap. 14; Galen. lib. x, cnp. 12 ct de Phicil. ; llipp^. el Plalon. lib. vii, cap. 9 el 6oqq.; Aven-Rois Golltg. lib. iii , cap. 58. Quid Lac- taoLius seniint , haud saiis perspicutim. Supra posi- lis quidcm verbis videtur asserere, imagioes reruni penelrare nd sensum intimum, id esl, recipi inte'* rius , qiiod iion Arislotelem solum docuisse, verum cliain Platoriem gravissimi viri probaveruiU, Leoni- cus in proloquiis commeut. ad lib. de Sens. et Sen-

s'i\. ei ad 2 ejusdem iib. Scalig. de Sublilii. ad Gar-

dan. Exercitut. 525, cap. 5« alii. IsiEus.

Sentns ille , qui dicitur mens , etc. Juxta illiid vul-

gatum Herncliti , de qtio meminit Arislotcles Proble-

luntis S ction. ii, Problemat. 55 : Uens videt, mens audit. Sed melius dixisset , anima , sive animus , ut

Cic. i Ttiscul. nam ionge aliter accipi mentem el Qni-

ntamy quam putet Laclantius, dixi supra, lib. vii In-

slitfit. cap. 12. Is^us.

QuoB foris stuil, transpicit. Lips. 2, perspicit. Ni-

liil muto. Imitatur Lucretii, lib. ,4, v. 272-279;

fotis.... transpiciuntur. BoN.

imaginum incursione nos cemere. Sic^legimus iii

omnibus editis et mss., praeter 1 Golbert. cui estm-

cursioHes; mss. 2 Bonon., 2 Reg., Tax.,2Golberi.,

B;iluz., Glarom., concursiones.

Vt philosophi dixerunt. Mss. 2 Golb., Em., Bruii.

ac edit. Beitil.,Gellar., disserunt. Gaeieri ui in textu. Aut intentione aeris, cumacie. etc. Htcc opinio ra-

dios non evocat:sed a pupillae radiis vicinum aereiu

ifi res visas impingi, aii|«e iti if sitts aeris adJMenio, ac quasi fullura vectioneque, putal Aeri visionem ; verberaium (juippe aerem illuin, qiii pupillam con- tingit, nspelli ad objcclum, in auo fiai basis met», cujus fastigiiim sit iii ipsa papilla :qaod commentiim Don modo inaoe ostendit Lactantii raxio« 6«d «tiamt, quia nihilo pejus videinus, cum retro cedimus, at regrediendo imptilsio illa fieri non poiest, sed dun- taxat stando, aut procedendo. Aer prfleterea sub aquas iioii penetrabit, quarum in fundo res positse C videnlur. Is^us.

AtU effumone radierum. Gujus opinionis fuereoptici omMS, et pleriitue philosopliorttai U64)4ie ad Aristo- telem, quos deinde secutum Galeuum castigat Aven<- Rois, ei cuui veterum <|nolibel conrereudus Julius tonar Scalig. de Subtilit. Exeroil. 29S, c. 16. Uaii&«

Badimn quem oculis advertimus^ videremus. Ita 3 Reg., 2 Golberl. vot. edd. Rom. Tridin. Florenl. Gaeteri typis csbcusi et inss. (prictor i Boooii. aoliq. cyi ost oculos) habeiit, tardtus ftMiu ^euHi edverts^ mus videremus. At lectio uoslra* sensum multo dario* rem babet.

Mentem tsst^ qum per oeulo$ m, elc. SalvUin. de Provid. lib. iii, cap. 7 : Sciens fenestras quedammodo esse nostrarum tuemium Umesi aculorum. Alii oculos ammi portas dixere; Origines Adainantiiis» Pbysiog- DOin. iib. I, cap. i ; Gicero de Orai., mimi indicat vocat. Gataker.

Quasi per fenestras. Sic Gic. i Tusculanar, Ui fa-^

P cile^ inqutl, intelligi ponit animum, et audire, et vi»

dere, non eas partttf qum quasi fenestree sutu^ etc.

ISiEOS.

Lucenle viiro. Mss. 2 Bonou. ei 4 alii, perlucente. Sic eliaiii Ucuiuanuus amai scribere» verum caetori habent iuccnte.

Specutari lapide, Ltpis bic i^ellueUus in tenoissi- mns bracleas scissus renestiis indcbaiur. De boc pleiia inanu Piiisous tn Lex. i^t. Rom. T. 2. f. 826,

BUN.

Lucretius. Hujus bi suoi veraus.

Prsterea si pro foribus sunt lutniaa noslra, Jam magis exemplls oculls, debere videlur Gernere res aQimus, sablatis postlbus ipsis.

f^asd volebat. Sic a me ex omnibus ross. ei ed. Rom. aliisque antiquioribus est emendatum. In H vulgntis esl volebant.

Adusum. Ita restitui ex mss. 2 Bonon., 5 Reg. 6 Golb., 5 Oxon. et 9 aliis, ed. Rom. i470 et Gellar.

&

FIRM. LACTANTII LIB. DE OPIFICIO DEL

4«

h\ quis fdil iranspicere pcr ciculam, non plus pro- A sanis accidit, s«d ci sanis, ac sobriis. Nam si aliquid

fccio cemat, quam cicui» ipsius capacilas compre- ' ' ** '"

bendal. Iiaque ad videndum membris polius in or- bem conglobatis opus fuit, utvisus in latum spar- geretur, ct qua in primori facie adliasrerent, ut lihere possenl omnia contueri. Ergo ineffabilis divin» pro- videnliae virtus fecit duos simillimos orbes, eosque iia devinxit, ut non in lolum converli, sed moveri tamen ac flecti cum modo posseni. Orbes auteip ip- 80S humoris puri ac liquidi plenos essc voluit , in quorum niedia parte scintiHas luminum conclusse te- nerentur, quas pupillas nuncupamus, in quibus puris ac subtilibus- cernendi sensus ac ralio conlinelur, Per eos igitur orbes seipsam mens intendit ut videat, miraque raiione in unum miscelur et conjungitur amborum luminum visus.

CAP13T IX. De unsibus eorumque vL

Libet hoc loco illorum reprebendere vanitatem, qui dum volunt ostendere sensus falsos esse, multa coHigunt, in quibns ocJUli fallantur; inter quae illud etiam, quod fiiriosis et ebriis omnia duplicia videan- tur : quasi vero ejus erroris obscura sit causa. Ideo enim fit, quiaduo suntoculi. Sed quomodo id fiat, accipe. Vlsus oculorum intentione animi constat. Ita- que quoniam mens (ut supra dictum est) oculis tan- quam fenestris utitur, non tantum boc ebriis aut in-

nimis propius adinoveas, duplex videbitur; certum est enim iutervallum, ac spalium, quo acies oculo- rum coit. Item si retrorsuni avoces animum, quasi ad cogitandum, et inteniionem mentis relaxes, tuin acies oculi utriusque diducitur , tunc singuli videre Incipiunt separatim.

Si animum rursus intenderts, aciemque direxeris , • colt in unum quidquid duplex videbatur. Quid ergo mirum, si mens veneno, ac potentia vini dissoluia, dirigere se non potest ad videndum, sicut ne pedes quidem ad ambulandum , nervis stupescentibus de- biles ? aut si vis furoris in cerebrum sasviens concor- diam disjungtt oculorum ? Quod adeo verum est, ut luscis bominibus, si aut insani, aut ebrii fiant, nullo Bmodo posslt accidere, ut aliquid diiplex videant. Quare si ratio apparet, cur oculi fallantur, manifes* tuin est non esse falsos sensus; qui aut non falluntur» si sunt puri et Integri, aut si falluntur, mens tamea non fallitur, qusD iliorum novit errorem.

CAPUT X.

De exterioribui hominis niemfrni, eorumque u$u.

Sed nos ad Dei opera revertamur. Ut igitur oculi munitiores essent ab injuria , eos ciliorum tegminibus occuluit; unde oculos dictos esse, Varroni placet. Nam ct ipss palpebrae , quibus mobilitas inest, et palpitatio vocabulum tribuit, pilis in ordine slantibus

VARIORUM N0Ti§5.

Recte iuxta Thomasium. In «rec. eiexcusi* 55, ad C ad quem locum consulatur Taubmannus. Boii

Viium. Seqmlur "Wque, /Im pOlest. FrauduS SUSpi- 'Tun. ««^* nmli RAnnc.i tun, i»y r...irlift lu..

catur legendum fingt poiest.

Si OMt» «elit transpicere per aculam cernat. tLX

cunctis pcnc mss. reposui vettt, quod melios coharet cum cemat, quam velUt, quod est omnium editorum ac i Reg. et Em. iii quorum poslremo est cerneret. Cicuta autem, quod juxia Servium cst proprie spa- ft«m inter cannarwm sive (istutarum nodos, liic pro fistula ipsa, aut potius fistulas foraminibus accipitur. Virgilius enim Ecloga 2 dixerat :

Est mihl dlsparibus septem compacU dcutis FistuU.

Jtaque od videndum membris potius m orbem eon- gtobatis opus fuit, elc. Non tamen in orbem perfec- lum, quia figura exacte spbarica non congruetait, ut docel Galen. lib. x, cap. 6.

Et qum in primori (acie adhwrerent, etc. Quia ccr- nitur pcr directuin, Arist. ii de Part., cap. 10.

Simitlimos, At in ms. Bov. similes.

Orbes. Hinc oculi cleganter ita vocantur. Conf. supra et mox. Alia exempla dant Savaro ad Sidon. Apoll. lib. 1, ep. «♦ Barthius ad Statii Theb. i, 55. Pari modo apud Sophoclem OEd. v. 1294, xvx^oi di- cunlur oculorum orbes. Vide Spanhem. ad Callima- chi Pallad. v. 87. Bun; ^ .^^ . ^

Utorumreprehenderevanitatem. ?ro ulorum, iii solo Bononiensi antiquiore codice legitur i4rc/ie«7<p.

Sensus esse fatsos. Sicut Lucretius lib. iv. Uinc lllud iionnullorum. sensibus non est habaida fides^ de quo Cartesium disserentem vide.

Qnod (uriosis et ebriis omnin duplicia videantur. Qua de re Aristol. Problem. 11, 17 et 18.

Et. Sic in inss. Bov. etSnngerm. in nliis etiam.

DuplfX vidcbitur. Apiid Vlrgilium, iEn. iv, 470. dcnieiis Peniheus videt

£t solem gemtnumy et dupUces sq o^tomleve Tbebas;

Tum acies ocuti. Reposui tum ex cuiictls pene mss. In rec. 2 Reg. et 1 Colb. est ciim, sicut et in cditis 15. In Marni. tamen.

Diducitur. Mss. 2 Bonon. et Brun. dedueitur, cor- rnpte. — Diducitur. Ven. priiiia prave, ducitur; Ven. 1495,07, pejus, dictftir; in Sparkio omittilur hoc verbum vitiose. Atrectum, diduciiur. Vide not. I. iv, cap. 5, dfduci. Diduccre h. 1. idem quod infra, di^ jungere* Bcn.

7 imc sinquli. Ita typis mandati et multi mss. In 2 Colbert. ctBalui. tum; in 2 Bonon. et Tax. et tinguli.

Nullo modo. Slc restitui ex vei. cd. Rom. necnon Cellar. omnibusque inss., deinpio 1 Reg. rec. in quo, sicut et in 14 vulgatis. cst nulto pacto»

Cur oeuti (allantur, Ita cmendavi ex velustissimis Regio-Put. i Bonon., Cauc, Tax., Pent., Sangerm., edit.Cellar., approbante Francio, favenlibus 5 Reg., ]) 6 Colb., Baluz., Marni., Clarom., Brun. cdiiisqueS vet. Rom. in quibus cst cur ocuU fatluntur; iii 1 Reg. rec. et 14 vulgalis, ciir t//t (atluntnr.

Qui aut. Apud Buneinan., jtita aut. Sic edo cx Rcim. et sic Hcunianno visuin. EdKi, ^iti. Possel csse, quippe qui. BoN.

Sunt. lu mss. Sangerm. ctBov. alii legout sint.

Eos, Abest a ms. Aiiglic.

Occuluit. Solus ins. Bov., operuit.

(Jndeocutos dictos esse, etc. Sequuntur Varronem rcliqni etiam Grainmatici, pugnante interim scriptio- nis ct qunntitatis ratione. Nam oculus simplici c, pri- mam brevem habet : occutere vero eamdem gemina- 10 cc positione producit. Betul.

Palpitatio, eic. id est, treiiiendo, interprete Perotto, qui tninen a palpnndo id c&t proitentando nomen du- cli.Siint aulcm pnlpehrie lunica^, <\\ix legunt oculns.

Jn ordme. Sic ins. Sangerm., sic Virgilius Ecloga 7«

lUos referebai in ordioe Thyrsis.

41 CAP. X. DE EXTERIOR. HOM. MEMB. EOftUttQUE USU. 4«

TaUai», sepliim oculte decenlissiiniim.pnebeni. Qua- A ralionc moliius esi , ni lamen hiatus ipse nasi orig

rom molus assidoos incomprebensibili celeriiate con-^ correns , et fidendi lcnorem non impedii , ei reficit obtolum. Acies enim, id est membrana illa perlu- cens, quam siccari et obarescere non oporlet , nisi hnmore assiduo tersa pnre niieat, obsolescit. Quid ipsa supcrciliorum fasiigia pilis brcTibus adornata? nonne, quasi aggeribus, et munimentum ociilis , ne quid superne incidat, et speciem simul praesiant? Ex quoruin confinio iiasus exoriens, et veluli acquali porreclns jugo, uiramque aciem simul et discernit et munil. liirerius quoque genarom non indecens lumor, in siniililudinem collium leniter exurgens, ab omni parte oculos efflcit luilores; provlsumque est ab ar- tifice summo, ul si quis forle Tehemenlfor icius exli-

speciem non deformarei. Quod erai plane fuiurum , si unum ac simplex foramen paterei. At id vcliit pa« rieiepermedium ducto iniersepslt atqne divisit» fe- citque ipsa dupliciute pulcberrimum. Ex quo inlel- ligimus quanium dualis numerus, una et simpllci compago soiidaius, ad reruin valeat perfeciioiiem,

Nam cum sii corpu^ uuum , tamen toium ex sim- plicibus membris consiare iion poterat, nisi ut esscnl parles vel dextrx, vel sinislrx. Itaque ut pede? duo, et Item inaniis, non lantum ad uiiliiaiem aliquam «sumque, vel gradiendi , vel faciendi valeni , sed el habilum, decoremque admirabilem conrerunt : sic in caplle, quod loilns divini operis quasi culiiieii csi, ei

tent , eminentibus repellaiur. Nasi vero pars supe- g audiius in duas aures, et visus in duas acies, ei odo-

ralio in duas nares a summo artifice divis.i esi : quia ccrebrum, in qno seiiiiendi ratio esl, qiiarnvis sil unum, tainen in diias parles membrana iniervenienle discretum est. Sed et cor, quod sapientiae doniicilium videlur, licet sit unum, duos tamen inlrinsecus sinus babct, quibus fonles vivi sanguinis continenlur, septo intercedente divlsi ; ut sicut in ipso niundo sununa

rior usque ad medium solida formala est, inferior aulem cartilagine adhasrente mollita, ut ad usum di- gitorom possit esse tractabilis. !n hoc autem, quam- Tis simplici membro , iria sunt officia constiluta ; anom ducendi spirilus; aliernm capiendi odoris; ter- tium ot per ejos cavemas porgamenla cerebri de- flaanl : qoas ipsas Deos qoam mirabili , qoam divina

VARIORUM NOTifi.

Atms. Bov. legit tn ordinem,

Vallata. Cic. de Natura Deorom lib. ii : Mumta- gue tunt palpebrw tamquam vallo pilorum , quibus et apertis ocuUt , ii quid incideret^ repeUeretur^ et tomno cannhmiibut , quum oculit ad eemendum non egere- tnut , ut tamquam involuti quieteerent. Hic locus apud Monium Marcel. falso ex u de Oratore citalur. Ua*c desumpla sunt ex Plaloiie , aique similiier ioquitur Galenus.

Et obarftcere. Cellarios ex Golh. et Ltps. ediderat, el areteere; el sicioReinim. mss. invtMii. Parrh., Paris., Jont., Ald., Crai., Ernsm., Gvmn., Fasii., Gryph.,Tom., Bet., Thomas. Isaeus, Gall., Spark., praeferunt, et obaretcere. Puiavi , hoc composirum esse grnoinum» nec ausus sum priora minus aiiiiqua mss. 101 editlonibus »que fere antiquis , ei ex anii- quissimis mss. sumptis praeferre.

Snperciliorum fattigia ne quid incidat, Apu-

leius, lih. i Habil. Doctr. Plat., p.\6 : SuperciliorHm tepes prasmuniunt oculotj ne desuper proruat , quod te- neras msionet molletque perturbet.

Leniter eturgent. Ila mss. 5Reg., 2 Bonon., 1 Cof- licrt. aliiqiie, Ciiin cunctis ferme vulgaiis. Iii mss. Uegio-Pui., 3 ai. Reg.,i Colbert., 5 aliis«edd. Rom. 4470, ac Gyinnic. iesitur leviter; in 1 Colb. tenis; in Marm. ievit. Mnlo legere leniter cum Cellario aliisqucviris dociis, ctlioc ex Indole iaiini serinonis, ut apiid Pliniuin, lib. v , epist. 6 : Villa.in coile imo sita^ ita leniter et sentim clivo fallente consurgit^ ul ctim ascendcre non putes, sentias ascendisse. Ki Calpiir- niiis Ectog. 7, v. 25,

Et divos lene jacenies.

Sic et Jurnis Ccsar» lib montis.

Eminentibus. Heumannus putat legendum esse, eminentia.

Usque. Deest in ms. Bov.

Inferior autem cartilagine adhcerente moltita^ nl, elc. Sicemendavi ex inss. Regio-Put., iaI.Reg.,2CoIb., Baluz., Clarom., Sangerm. Et haec mihi oinniiini op- tima videtur lectio. Vide pKecedenlia. Accedunt alil

Pathol. VIL

11 de Bell. Gal., lene jugum

mss. 4 Reg., iColberi., Goih., Em.,Canl.,Llpf., Marin., Brun., edil Rom. 1470, in qiiibus est: carti' lagine adlnBret moUita, inendose. Vulgati fere omnes dividunt molU ita, etiaiii viliosc ; S|)ark., cartilagini p adhwret motU^ ila ut.

^ Ut per ejut eavernat. Ex mss. et moltis edilis ad- ditum ejut.

Quas ipsat Deut. Ita correxi ex ms. 7 Reg., Ullr., Baluz., Brun.y ed. Rom. 1470, Graph.. Cellar., Walch., opliine. Sic idem infra , hiatus , ipse naii, et

t>Mi duplicitate. In mss. rec. i Golb.» Marm.,

Clarom. et 12 editis quat ipse Deus,

Quam mirabiU. Sic reposui ex mss. 7 Reg., 5CoIb.« UUr., Balut., Brun., ed. Rom. 1470, Graph., Cellar., Walch. Et recie, sic infra Anctor nosier, quam uiitit^ quam decent. In scriptis rec. 1 Colb.,Clarom., Marm. el 11 vulgaiis, tamnurabiU.

Si unum ac timptex foramen. lia propferunl veler- rimi mss. Regio-Pui., 2 Bonon. et Tux. ac edd. Tho- inas., Is., Thys., Gall., eademque locntione mox nlitur Laclantius, cuni ait : rfna et simplici compage. Desideralur «nimi ac , in 24 rec. nis^*. et in 13 vol- gaiis.*

Ex quo intelligimut. Sic resiilui cx velusiioribos D edilis et ex omnibus niss. pneter 1 Reff., iii quo» siciit et iii oclo imprcssis, esi ex quo vitettigihir.

Itaque, Deesl iii Bov. contra fidem alioruiii inss.

In duas partes. Kotkiag, id est veiilricnlos noinina- vit Galen. Kotkiug Bi tx^i 6 iyxi^eikog ^Oo. Ideiii fate* turdnas secunduiii qutisdani esse, utii iiimirom arri- nii priiicipatiis residei. Vesnlius cerie eiiain leriiiim veiiiriculiiin addit figura 5 ei 6 iib. vii. Aristoleles m I de Hisl. auimaliuin, cap. 16.

Dtioi tamen intrinsecut tinut. Plinius lib. ii, cap. 37. Prima doiuicilia intra se aniuio el sanguine pracbet sinuoso specu, et in magnis animalibus triplici, in nullo non ffemino : ibi mens habitui, eic. Hipp. in lib. deCorde, hos sinus yoiTtipag oominat; Jullius Pollux xoXttovc appellat. Betul.

Quibut fontet vivt. Ex boc fonle duae grandes tena in prmra et ler^ipi discorront, sparsaeqoe ramorum le- rie per alias ininores, omnia membra vitali sangoine rigani. liin. Hi rami describuniur a Vesalio prima et seciinda 1$ capitis Oguris lib. iii. Betuijiius. i

43 FiaiL LACTANTII L». D£ OPIFiClO Wl

renun tcI de simplici daplei, fel de duplici sinijilex. j^ pninii, et iraosfDiuil ad TeiitreM. luqae Varro a li-

ei gubcmal , el conlincl loiam : iia iu corpttre de doobus uniTersa eofnpacu , indissocijUlem pnrten- derenl miiutem. Oris qooque species, el riciusex transrerso paiefactus, qoam uliris, quam deccas sil, enarrari iion poiest : cujus usus in duobus conslat offiriis, siimemli victus, el loqucodi.

Lingua iutus iBciosa, qox Tocem motibuH sois io verba discernit , et est interpres aoimi ; nec tameu soli p test per be loquendi muuus implere, nisi aeo- Dieii suum palato illiserit, nisi juu Yel offensiooe deotium, vel compressione labiorum : deotes tamen plos coiireruot ad loqoeudom ; oain et infautes non aote incipiont (arit qoam dejites babuerint, et seoes amissis dcoiibos iu balbutiunt, ul ad infaotiam re

gando cibo puial lingos nomeo impo&ilom. Be»itas etiam poiu adjuvai ; proteoU enim caTJt^ioe has- riont aqoam , eaaqoc cooprelieosam lit^goz siMi , ne urdiuie ae mora efllaal, ad palatim celeri m^ biiitate complodool. Uxc itaqoe pabti concaTo ub- qoamlestodinetegiiar;eamquedeniuimseptts l^eos quasi muro circomvaUaTiL

DejUes autem ipsos mirabili ommIo pcr Offdineio fixos, ue oodi ae restrieti magis liorrori qoam oroa- meoto esseot, giugi\1s oioJlibos, qox a gigneodis deiuibos nomioaotor, ac deiude labiorom legmioibaft booesiavit , quonim dorities , sicot iu molari lapide « major est ei asperior , qoam io cxitrii ossibos , iit ad eootereodos cibos pabidumqoe s-tflicereni. Labra

Tolutideouoessefideauiur. Se4 1^^ ^ boiuiuem so- B ip^ qu.L* quasi aolea coluerebanl, qoam decemer

lum |»eriiiieott aot ad aTes, io qoibus acumiuau el iribraU ccrtis motibus Uogiu, iooomerabilescautoom flexiones, et sonorom Tarios modos exprimit. IJjbet pnctcrea et aliud ofGcium, quo io omoibos, sed U- men soloin motis otilur , quod cootiitos etcommoli- U)S deniibos ciboscoUigit, et oouglobatos Ti sua de-

inlercidit; qoomm soperius sub ipsa oiedieuie na- riom lacuna qoadam ieri, qoasi valle sigoaxit, iole- rios booesutis gratia foras moUiter ex|<licaTit. Nam qood attiiiet ad saporem capieuduiu, fa!iitur,qoisqois hunc sensum palato ioesse arbitrator ; li&gua est enim^ qua sapores sentiontur : oec umeo loU ; oam partes

VARiORUM NOTJE.

In... mundo smmma rermm... de dupUci iimplex. ll.irc de Deo Patre et Filio iiiterpreuotur Tbjsius ei lleumaMuos ; quse inihi videotor somenda de duobus yrimcipuMui elementis i^iii et aqua^ ex qoorom discordt concordia mundum constare ostendit uberiiis lib. 11 l4istilot.,cap. 9. Adde ex lib. ii, cap. 8, locura

Efflunt. lu reposui ex niss., prster I Bounn. in quo refluai , 2 Reg. et Tulg. in qoibu» est defuai.

Eamqne demtium $epti$ Deus , eie. Sic restiloi ex cdiiis Rom. 1470, Is., Gellar., Walch., et ex onml- bus ins. pra;lcr Gaoc. in qoo, sicot et in decem ex- cusis, legttor; eamque denlium ordine Mepient Dem.

dubium In noiis : Qmormm mixtmra et temperatione p — Eamque dentium uptis Deus q«asi muro circumvai^

mundus , et qum tn eo sutU , mniversa constnrent. Certe non tnciniui , Deum a Laciaiitio alicubi summam re- rum vocatom esse.

Lingna inlms incbua , qmo! vocem motibus snis in verba discernil. Pla^ in Tim;eo ; Xenophon obi supra ; Ari»tol. III de Anima iu line., et Ub. ir de Hisi. aotm., cajp. 16 eliT. Cic. ubi supra ; Gal. lib. tiii , cap. 5; iS). IX , cap. S ; lib. ii, cap. 10; lib. xvi, cap. 3. ISAOS.

Sidjmla mtL ofenma/^ denlistm. lu resiitoi ex m«s. 3Reg., i Colb., C.laroio. a prioia m.ino, Marm., Bron. et Bov.» ac 2 veu edd. Rom. et Cellar., aeee- dotiiiVos losft. Goih«, 5 CoU). et Lipsiensibus, io f|uU>us Irgiiur mendose vila , pro juia, In mss. 3 U^., tColb., Baluz., Claroro. et Sangerm. a se- ciiiHla foanu , et edit. AldL ei Parrhas. adjmia , qoos secuii sool c:vleri , forusse ouia osu magis iritum vidcbAtor. Nec uoieo iosolens siroplex; Tacitus enim lib. xav, cap. 4, ioitio ait : PlacmU solertia , ^v tempore etiam jmta. ^

M infatuiam revoluti. Lips. 3 et Reimm. : Ad i»- fautiam rcso/uti , male. Lib. vui Institot., cap. 15.: Quasi ad alteram iufaatiam revoluta. Lib. vii , cap. 22 : Dmuo ad ulcrum retoUn atqme ad infantiam regredL

Bm. Qmo tn omnibms, etc. Sic legitor io vylgatis; ei io mss. Bov. et Saogerm. alqoe aiiis moltis. Yerom in Regio-Put. etio ooo Bonoo. esl^^rMdtiiomjiito. Ms. grasiu. qmo iu homimbms, Lingoa iititor officio colU- geiidi ciboi io omoibus,mutisi aoimaiitibiis , sed hoc solo, qpnm in hpoiine gemiouia prvbeat osom. Kiva>Ih:!»-— H^omamou aioem h^it'^ non in homi* nibus solmm , sed etiam, in,nuuis.mlimr.

lit¥m ^^P ^ iigondo, etc. Isidor. Ub. uOrig., ca||. i« rQfcrt Varrooem non a ligando cibo, ol aiL La^Qia^ seda lingendo cibo lii^goamdicUm pouvisse, alM^ vero a ligaodis vocibus,qood per arlicubitos

SOOOS V^ liftDt. ISJODS.

lamt. GcHiuN, lib. i , cap. lo. Scribit llomerom dixisse , peiulanti;e vrrb«iriim coereendrr v.-illura esse oppositura dentiuiii , referfque ipsius c irminn. Is^us.

Mhrabili tnodo per ordinem fixos. Licet recenltores scriiiti Angl., Goih., Lips., Reimm.. et ab 14^ 1566 excosi hx*c vcrba noo hnbiMiit, ei Cell. et Walcb. deuoo |)ruscrib.mt ; Unico gerraaua katc e»t lectio Lacianiii, qiiam praBStaiU doo aoiiquissimi codices Bononieu^es et Taxaq. ex qmbus ThooMS. Is90s« Gali. SiKirkius» Ueuraaoiuis recte jndicaront recipieoda. Simi<i raiione oosier, c. 5 : Pemim per ordinem fixos. Bvn. -t- HirmbiU modo per ordimems fixos. Ilas qiiiiique vi>ces recte ex tipuniis codi cibus mss. 2 Boiion. et Tas. restiiuit Tliouiasius, quae n ccieris mss. el a vulgalis ab^uot, pneter Is. et Spark.

Ae deinde labiorum tegminibus honestatit. Labia enim tuin dentiuin tueiidorum causa . tum ad osom sermonis sout comp.irata , Arist. ii de P.(rt , cap. 16.

ISiEUS.

In molari lapide^ eic. Unde dentcs mohres, ad quos videlur alludere : ecis eliam iiiaxill;ire» vocant.

Vt ad conterendos. lu mss. 2 Boiion., 7 Reg., 3 Colb., Tax., Peu., Clarom., Brun.. et vet. edd. lii nonnuUi:» m<;s. et 5 vulgatis l^itur aicl; in i Colb. et Mariii., eic.

Sensum palato^ etc. Fallitor ergoAri^totcles, fallitor Plinius, falliiur cnm his universa ( et quidem docu ) auliquilas. Namque haM: vox metonymicbs, sicol etiaai gulo! , pro voliipuie :tb aiicioribiis crebro iisurpatir ; apud Ciceronein enim , ubi de Fiiiib. lib. ii de Lxiii sapientia verba facit : tion sequiiur^ ut qui corsapiai , ei non $apiat palatus . et Quintil. lib. i , cap. % apgre fert, quod aote palaius puerorum, quaiii os insliloi- tor. Phavorinos apud Geil. lib. xv. cap. 8 , repre- hendit pnefectos Popime, qoi aioiit eois palalom non habere, qui superiorem partom aviuni aiqoo ahiliom edont. Uor. i Gpisl* :

49 CAP. X. DE EXTERIOR. HOM. MEMB. EORUHQUE USU. | U

ejus, qux siint.abutroque lalore teneriores, snporem A ne npecies, m utilUas xMjor »lt. Nam cl numerns

siihiilissimis sensibus irnhunt. Etciini iioquc ex cibo quid«|uani,iieqiieexpolionc minnatur; tnmen iiienar- rabiii modo peneirai ad seii^n sapor, eadera m* ti(ine»qua nibil dequaque maleri:i odoris capio de« cerpiC.

Cxleraqiiomdecioraftinl, vix exprimi puleii. De^ duciimi clemenler a genia meAiiim, et i&a inft^riiis couclusiim, ul acumen eju» eiuremum signare f idea- lur leviier impressa divisio ; rigidum ac leres coilum ; scapnlae velul moHibus jugis a cervice deniiss.i; ; va- lida el subslricla nervis ad forliludinem brachia ; lih signibus loris exiaitttiuii lacertorum vigeiis robiir ; uiUis ac deoens flexiira cnbiiorum. Quid dicam de manibos, raiienis ac sai icnlise Hiinistris? qiias soler^

perfectns, ac plcnus,ei ordo aogradusdecenlissimus^ ctarticulorum pariom eorvalim flexibills, et fomM unguiom retsmU» conciivls legmiiiibiis digiicimm fiis* ilgia GomprebeiKlefis elqiie Omtans, ne moliiMNle ear- nif^ in tenendo cederet, inagiKim prnbeionieiinHi. ^ lud vero ad usum miris tnodis habiie« qiioii anus a caeteris seperatus ciim ifna iiMinQ oriiur^ ei in difer- suro maturtus fonditur : qui se telai oiwium caeierffe praebens, onuiera ten^ndi faciehdii|iie raiietiem vei soliis» vel praBcipoo po^side^ leniqiiaai recior om- niuin at«iiie moderaior; unde cliain pollids nomen aceepiiy quod vi et potcsiale inler esleros poUeat. Duns quidem ariicules eilame» kabe^ noii iM alii ter»08, sed imius ad manuO) d^neeMiieciiltir puieirri-

, , ,

tissimus artiCex plano ac modiee eencavo sinu licias* '^ Uidinis gratia. Si enim fnissel itiIhis ariieuii» el ip^ utsl quid lenendum sil, apte possiiinsidere» in digi« <ii8creius» foeda eliadecora spedee adeniissei meAi** tos termifiavii ; iu quibus difVicile est expedire, iUrum* bus honeslatein.

VARIORCM NOTiE.

Tres mibi convivae prope dissentire videntur, Poscenles vario mullum diversa palato.

Pbilosopbi tamen lingiiae juxta , pnlalO'|iic , sive gu- Ine, saporis sensum iribiiunt. Arist. in Probl. sect. 2S, et apnd Gell. iib. xix , cnp. 2. Betuleius.

Nihil de quaque maleria. Sic roslilui ex veterrimis optimisqiietnss.,2 Bon.,R(>gio Pui. et 5 ai. Reg., Cauc.,i CoH>er(., Bnluz. (^ieri iiianu exaraii et typis ninndaii linbcnt de quacumqne.

Odorit capio decerpil, lia mss. t B<m., Regio-P^it. et 2 nlii Iteg., Cauc, Bnhre., 5 Colh., Cl.^rom. in marg., edd. (;raph.,Thom ,ls.,Ccllnr. Quas ieclio, iil Q p:itel , miiiime corrupta esl; natn Lactaiiiius hie usus est vocabulo raro, sed proprio. Capio, capionis, enim nomen est, quo Jureconsulii s^pe usi sunt, ut uku^ eapio, pignorum-^apio ^ in lib. vii cod. Thcod<>s. de cxactionibus , et tit. de dislract. piporuin. Gelliu» lib. vii , c. \0, docel Vnrronem ita ptgnorit-capiouem dtxisse , ut hic odoris. Iti c^cioris mss. ci iii editis capio iion exiat. idqiie,iit viileiiir, inale ad lumcn oraiionis. In Thy<. ci Gnll. est captio, comipte.

beductum ctementer a geitrt meittum, eic. Wentt nmi obesf, sed snccnlenti lacfeam cntem reqniril Sidotiiiis; Apulvitw f|noqtie in dtescript. Baihylli, modico menro fades, Anacreon in pFictura aYiuc:T5 pos- tolat delicatum ac molie mentttr», Varro apnrf Noninnt in MollttutUMm, Armdi. Lib. m, utiniUites dieuMlur. quihiis mcntuin plus justo prominei. Fiiang. F. F. Ju:ih;s.

Rigidum, Id est , rectiim , ercctnm. Noiavi ad lib. 11 Insiitnt., cap. 1 , Wgidis at stmtibvtt, Lily. it, cap. ^. 17, et dc Opif., cnp. 8. BuN. ^

\ insigmbns torii exlantium , elc. Sic cmendavi cx veterrimis ct optiiiris mss. 2 Bonon., R*^io-Pm. ef 5 .il.l^e^, Cauc, Goih.^S-Colb^Baloi.yBlir., Lips.^ Ein., i Sorb.,, Rrun. et edil. TlHnnns. In 4 mssr. re». miiliisqiie ciliits csl extentum laceriorum ingensrobur ; in ilann. extantum ; in Clarom, extuntium. Vide [n^uUt post. duos articubs{ pollex ) extantes habet, Pr.xci- pua Hcrciilis coinmcnd:itio a hcertis ejns p(^liliir, ul Apoirmis n corna, jnxla illud exappcndice Virgih

Pboibuftcomosus, Herciiles laeertosos.

Docti etinm thoris scribunt. Vesalius, cnp. 2 seciiiidi libri, ubi de muscutis agit, dicii Ihoruin siinpliccm carnein Obris obdoctam csse. Tori polissiinutn in ca liarte bracbii suiit , qiiae ab huineris inoipil , in ciihi- lum desinil. RelinqniUir orgo, coiilra Gramtnaiicoi , lacertos superiorem brachii paiiein esse. Observan • dum etiam vel es iocis superiusjim ciiatis cst. et

tori et lacerii raro apud auctores fieri mentionem , n\%\ robtif signillcetur : sicut etiam brachii voce in Bibliis , quo noniine o ^paxioiv apud lxx est. Be-

THLEIUS.

Quid dicam de manibus, etc. AriStrrnetn<¥, !rb. i, episl. xvr : Ef^ov yjipoLQ ax/»«c xai idSoLC t& >a/x7roa ToO i(6cXko^g yvw^to-fiata. Yidi iummat rtfunns ac peaet splendidctfortaos indieia. ffic a Lactanffo patulae lau- cfanfnr, ni ct a Sydonio : ttfneras qtioque acf nonnihff proceras facit At^nleins BalliylH manns; Monut ejus tenercB , inqurt. Ovid. qno(|Tic' Amor. Hb. r, fileg., iV, nonvidedrr mollesinunirs iniprobare. Molfibus porro ac (eneri-i inanibus oppmiuntur,

Vellere Tbusoo Vcxats duraeqoe maous.

{Ex Juven, SaL v.) JHaturiuf fundUmr. Id est dilmmwr, Ita^ correxir ex optHnis ims. iHon., Regio^Put., t al.Rcf. a seciinda- mami, 5Goilv. Clarom., Mirn». el^ Bahir/. a' prinm inanw. HnoeM , pollex a iii^ni# smim (|«idein Iribot initinm, s^d maAnrius , seiv ekins cfiianr .ilii digrti im diversmm fttnditmr. Mss. rec. 5 Reg , Env., Cnnt , Brmi. omnesiriie edili lialieiit n^hrrits /indittir^t Regv, I Golh., Balitz., mmtus finditvr; t Colb. el i BoRon. rec. el k vnlgdti r^c. mmiti» fmdiimr.

Qgt se vehu (^vium, eie. TbeAdoretoB s«rmonef itsf^i Tns irpwoiai i mannuin structnmif soiertiss^* mam, el nstitn mnUiplicem gr.-ff>eo no? miniis ele- gamPT, quiiMi Liclanlins laline descripsil.^

Inter costeros. Hcuniaii. credit Lactnmiitm scrij^ sis$e pra!ter casuros, id esl, pr.e ceteris; m lib. i Insliiiit., c:»p. G : Eryihrcea, qum celebrior iuter cwte- ras et itobilior habetur, Bon,

Non ut aliiternos. Exrniss. 1 Bonon. anliq.,' Re- gio Pnt.. 5 aU Reg., alter Re<^. a secundn manu, Goth.,T:ix., Lips,, 6 Colberi., Clarmnr ei edilis Roin. Ii70, Beiiil., Tonies,, Soubron., Cellor., Walh., sic repositii. In 1 B >n. rec#, f Reg. a prima maiiii, Brun ei 11 cst trinos.—Ternos, Servo ternos. Videiur nosiro obsorv.inis IMiniusJih. it, c;ip. 43, sect. 99 : nominis digili articulos habent ternos. pollex binos , el digiiis advetsus nniversis flectitur^ per se Vi ro in obliquum porrigitur. BoN.

Sed unus ad manum carne connectiiur pulchritudinis gra/ia. lla coiilinuo tenore et sinc iillo vocuin corn- pendio scriptuin esl iii dnoliitsaiitiqtiissiiniscodicibus Cano. ct Reg. Put., nisi quod posierior Inibel manus. Iii 18 sctipiis , ad manum carnc nectitur ; et sic ie- genduin esse censet Hecquetlus, docior Medicns Pa- risicnsis, suadente partis siiu el positura. GaudeCrU

47 FIRM. LACTANTIl UB

Jam pectorislalitudosobHinis, et exposiu ocolis, A nurabilem pnB se fert habitiis soi digniUlem. Cajos haec eaosa esl» qood Tidetor bomiDem solom Deos veluti sopinton formasse (nam fere nollom aiiod ani- mal jacere in tergom potest), motas aotem aoimantes qoasi altemo latere jacentes finxisse, atqoe ad ler- ram compressisse. Iddrco illis angostum pectus, et ab aspecto remotom, et ad terram Tersos abjectum : homini autem palens et erectom ; qoia plenom ratio- uis a oelo dats» bomile» aot indecens esse non de- boit Papillae qooqoe leriler eminentes» et fosciori- hos ac parris orbibos coronats, non nihil addnnl Teirastatis, foeminis ad alendos foetos dats» maribos ad solom decos, ne informe pectos, et qoasi moiiiom Tideretur. Huic sobdiU est pbnities ventris , qoam

D£ OPIFiaO DEI ii

CAPtT XI. De tMteslimi in hommep eonmque mn.

Seqoitor necessario, ot de intemis qooqoe Tisce- ribus dicere incipiam : qoibos non pokbritodo, qou sont abdiUy sed otilitas incredibilis attribou est, qooniam opos foerat, ot lerrenom hoc corpos socco aliqno de cibis ac potibos aleretor, sicot Urra ip»a imbribos ac proinis. ProTidentissimos artifex in me- dio ejos recepucolom cibis fecit, quihiis concoctis et liqoefactis, Tiiales soccos membris omnibos disper- tirel. Sed com bomo constet ei corpore atqoe anima» lllud quod supra diii recepiacolum , soli corpori praesut alimentom : anima; vero aliam sedem dedit. Fecit eiiim genus quoddam ▼iscerom molle atifoe mediam fere ombilicos non indecenti nou signat, ad B rarum, quod pulmonem vocamus, in qood spirilos hoc factos, ot per eom foetus, dum est in otero, no- reciproca ricissiiodine commearet; eomqoe non in trialor. oteri modom finiii, ne effbnderetor simol splritos,

aot inflaret simul. hleoque ne plenom qoidem tIscos eflecit, sed inflabile, atqoc aeris capax; ot pauhtim

VARIORUM NOTi£.

dus, doctor roedicus Aurelianensis, legi mallet cum sex mss* et 9 edilis, Sed unu$ ad tiumus camem necli- tur pulchritudinii gratia ; isqiie illi videlur genninus Auctoris nostri sensus , quouiam Lacuniius in hoc opere ad elegantiam ac pulchrltudiiiem corporis maxime attendit. Alias ad manum connectitur polius arrideret. Arriderei et Eusiachio doctori« item me- dico Aurelianensi , qui tamen cum ms. Pen. legere. maTult , ad manum eame vestitur. Is admonet errare LacUntium in eo, quod duos dunUiat articulos ex- q Untes essc in pollice dicit, ciim tres habeat , qoorum primus unum non est ex ossibus manus , quibus non est seosibilis motus , duni articuli primi motus est roanifestissimus. luque Firmianus noster(utei ca- pitis quinti niedio colligitur, agnovisse videtur du- plicis generis articulos i» pollice, duos scilicetex- unies et visibiles , alterum ad manum iiexum , et musculis tectum , qui sit terlius, Unus quidem ad mor num carne vestitur ; Jo. Cauci , earne convestitur.

Jam peeioris tatitudo subtimis. Aut nunc, vel ieviori rooUtioiie jam legendum est, aul muiU desont, ut annourunt viri eruditi Betuieius, Francius, Isaeus, Sparkius, Walchius, Aristoteles, item Galenus et PoUux manuum tracutioni pectus subjiciunt, to vrii- Oo^. Cxteruin cur bomini lalum pectus Coiiditor tri- buerit, Lacuntii rationes lon^e quam Aristoielis ine- liores sunt. Vide Aristotelem iii i de Pariibus. fiETiH

LEIOS.

Pajritta quoque leviter eminentes, Hss. 5 rec. et 4 ediu babent. teniter. At tetnter melior lectio quani te- niter, Hic enim ngitur de partis promiiientta, neqna- qiiam de cuiis leiiiute. IIec^uet, dpcior medicus Pa- risiensis. Juvenalis, Sat. 6 de Messalina Claudii Cx- saris conjuge. Martiaiis, lib. viu , epist. 64 :

Et Ulis tmnor excitet papiQas, • Quales croda viro poella senrat.

Hwc suhdita est plamties ventris^ etc. Laudatnr 'iOLiTThp oireocTTo^, quaiem junior Pliilostratus iribuit Meleagro. Praecipuum in ventre iit sit planus ; ptO' fundus umbiUcus^ ptonus venter, Turpis est mollis venter. Uorat. Epou. Od. 8. Juniijs.

UmbHicw non indecenti, etc. Arisi. lib. vii de Qist. Animal. cap. 8, et lib. ii de Geiierat. Anim., C4ip. 5, Hippocraies de Nat. Pueri.

Recepiaculum^ toti corpori. Nam Platoni eiiani q (uvofiavfisvii xoTu Ttotkioc xnrd^x^ nominatur : sloiiia- chus, sive ventricuius Latinis, Ciceroni aJvos. Uojus ofncium est, cibi concociio. Betdleids.

AnimtBvero. Id est, spiritui vitali. Francios.

Molte. MotXaxQv. Plato, Ovid.

Cernis ut e roolli sangnis pulroone rerolssus.

Ei levibus enim et asperis arteriis consut ; et ut Pli- oius el Ceisus inquiunt, spongiosus est. „ ^ . .. , ,. In quod spiritus redproca vidssitudine commearet.

Miud. Deest in ms. Bon., Bov. in quibiisdam edi- ^ Hac babent mss. 2 Bon., 2 Reg., 2 Coib. , Surboii.,

tis, idque recte.

Abjecium. Sic restitui ei mss. 2 Bonon., Regio- Put. et 4 al. Reg., Cauc. 5, Colb., Tax., Ultr., Pen., £m., Cant., Clarom., Ed. Rom. 1470, Is., Cellar., Walch., faventibus 1 R^., i Colb. et Brun.» in qui- bus est adjectum^ pro abjutum; fialuz., objectum; in iO impressis, subjectum.

Honuni. lu legendum ex plerlsgue mss. et editis, nec noii ex prxcedenti voce i7/t<. In i% scriptis et 4 eiciisls est honums.

Paiens et erectum. Hxe est lectio edil. Grapb. et omiiium niss., praeler i Reg. rec. in qiio, sicut et in cscteris editis, est rectum.

Ptenum rationis a coelo datw. Sic resiitiii ei mss. Regio-Put., 2 al. Reg., 4 Colbert., Marin., Em., Merioii., Claroiii., a prima manu, et ed. Grnph. In alio Colb. esi e cato dai(e; in aliero Coibcrt. a cceto datum; 5 Rcg., Baluz., i Colb.» Clarom. a sccunda maoo ac editi a calo datum. .

Clarom. in marg. et i3 vulgati. At illa absunt a 19 mss. et edit. 2 vet. Rom. et Cellar.

In uteri. Heuman. legit m uteris.

Ne effunderetur simut spiritus, aut inftaret simut. In mss. saepe reperies ffmit/, pro semet, et e coiiverso. Iii i9 mss. est seme/, bis.

Ideoque ne ptenum quidem viscus effecit, Mss. 2 Reg. omnesque ediii prtcter ed. Rom. i468 habcnt ne. Abesl a 29 mss. Sed profecto retinendum. Ne plenum, id est non compactum, ut moris est quibus- dam visceribus, qiide Parenchymnta vocantur, ulpote glandulis et vasculis arcte siipnta densaiave, cujus sorlis est jecur. De piilinone secus est ; viscus oiiim esi (isiulis ei vesiculis inille dislinctum. Igiliir pul- monem ideo ne ptenum qtiidem viscus effecit , led infta* bile^ eic. Infljri eniin non poluisset, si fuisset ple* num viscus, parencbvmatis insur; ideoque loculis mille pervium es^edebuit, Hicoobt,

49 CAP. XI. DE INTCSTIN. IN UOM. EORUMQUE USU. 50

spiriluin reciperet , dum Tiulis venius per illam j^ Tocatur gurgulio. h constat ex ossibus flexuosis ac

moilihus, quasi ex annulis in cicutx roodum invicem compactis ei cohxreniibus ; paieique semper bic transilus. Nullam enim retjuicm mcandi hnbere spi- ritus potest, quia is, qui scmper commeat, demissa utiiiter de cercbro mcmbri porlione, cui uva nomen est, velut occursu quodam refrxnaiur, ne aut teneri- tudinem domicilii cum impetu veniens attracta pesti- lenti aura corrumpat, aut totam nocendi violentiam Internis receptaculis perferat. Ideoque etiam nares breviter sunt apertie, quae idcirco sic nominantur, quia per eas vel odor, vel spiritus nare non desinit, qu» sunt hujus fistulaequasi ostia. Tamen hxc fistula spiritalis non tantum ad nares, verum ad os quoque interpatet in extremis palaii regionibus, ubi se colles _ , „ , . , faucium speciantes uvam tollere .incipiunt in tumo-

sunt, spatium sibi transmeandi Taciunt. Spiritus con- ^ rem. Gujus rei causa et ratio non obscura est; lo- ira, qul esl incorporalis, ac tenuis, quia spatium quendi enim faculiaiem non haberemus, si, ut gulae sibi facere non poterat, accepit viam patentem, qu» iter ad os tantum, ila gurgulio ad nares tantum pa-

VARIORUM NOTiC:.

spargilur raritatem, et eumdem rursus paulatim red- deret, dum se ex lllo explicat. Ipsa enim vicissitudo flandi et spirandl, respirandique tracius, vitam susicn- tat in corporc.

Quoniam ergo duo sunt In liomine recepucula, unum aeris» quod alit animam, alterum ciborum, qood alit corpus, ut flecti cervix, ac moveri facile possit, duas esse per coUum fistulas necesse est , ci- balem, ac spirilalem, quarum superior ab ore ad ventrem ferat, Inferior a naribus ad pulmonem. Qua- mro ratio, et natnra diversa est. Ille enim qui est ab ore transiius, moUis eflbctus est, et qui semper clau- sus cohsreat sibi, sicut os ipsum ; quoniam potus, ei cibus, dlmola et patefacu gula, quia corporales

VidisUudo nandi, el ipirandi re$pirandique trac- liij, etc. Ob id folll conferlur, vel poiius humana in- dustria naluralem solertiam imiuta est. Vide Theo- doretum, Serroone 3 de Providenlia Dei. Verbum

San^ legitur in mss. 2 Reg., 2 fionon., 2 Golb., alux. et in omnibus fere vulgatis. Abest autem a 15 mss. nec non ab editis Rom.et Gellar., sed retinen- dum. FUmdi^ id esl spiritu ductum aerem reddendi... Sfnrandif id est spiriiuductum aerem admitiendi : in iiac enim admissi redditique aeris reciprocalione con- sjstii omnis respirandi tractut, id est loium respi- randi negolium. luque legendum vicisiiiudo flandi ei spirandi, abstinendo a virgula inierjecia inter flandi et sptrandi^ quam apponi praesUbit post spirandi^ ut- pole cum vicissiludo de qua hic agilur, non sit flandi tantum, sed et spirandi. Hecquet.

Vitam sustentat^ eic. Ila umen, ut quidquid ulile ac vit» necessarium in [)ulmonibus elaboraiuin est, ad sinislrum cordis veutriculum deferaiur : quidquid inutile, illac, qua iospiravimus, effleiur. Adi de hoc Theodoretum cum admiratione disserentem. Betu-

LBIUS.

Quod aHt animam. Non hic ralionalem intelligas, sed viulem illam nobiscum brutis communem. ISiSus.

Ct fiecti cervis^ ac moveri facUe possil. Hxc verba absont a 19 mss. atque editis 2 vet. Rom. ac Gellar. In 5 Golberl. et in Baluz. pro adverbio facUe, est fa- ciUime.

Duas esse per collum fittulat... dbalem^ ac spirita- iem, Quam cibalem Lactantius nominat, ea gula est, /|ux ohofcc^ Graecis nominatur. Atque etiam ^ui- busdam (rr6fA«x^, et adeo ab ipso etinm GelsoetGa- lciio. Splfiuiiis vero, Grsecis rpdx^iK upmpia, aspera arteria, eo quod cartilagineis annulis consut. Noster gnrgulionem vocat. Betul.

ille enim qui ett ab ore transitus. Ita restitui ex omnibus impressis et mss. si excipias unum Golb. rec. el edil. Gall. in quibus est, JIU enim qua. . Jn dcutdc modum. Virg. £clog. 2 :

£st mibi disparibus septem compacu dcoUs Fistula.

Patetque smper liic transilus. lU mss. in editis est Jmc.

Narest eic. Numerat Galenus spiritus insirumenta, nares, os, fauces, asperam arteriam, et pulmonem : nuirimenti vero vasa,os,dentes, siomachum, ventri- cnlnm, jejunum et lenuia inteslina. Gaelerum alia narium est, sccuudum FeSlum, derivatio : nempe

qjuod per ea nasi foramina, odoris cujusque gnari simuK. Betul.

Vd spiritus nare non desinit, lu Feslus et Isidor. Orig. lib. XI, c.ip. 1, qui pro nare habet manare; sed hinc restituendus. ISiEus. Nare^ hic idem quod fluere. Qum sunt hujus fitlulce qua$i ottia, Hsec restituenda fuerunt Lactantio ex Bonon., Tax., Pen., Lips. quae in aliis desunt.

Ad os quoque interpatet, Sic emendavi ex mss. t Bonon., Tax., Regio-Put., 5 al. Reg., 5 Golb., 4 Oxon., Goth., Pcn., Lips., Em., Gat., Marm.. Sor-

C bon., Vict., Baluz., Glarom., ed. Gell. et Walch. meliori sensu, quam h»c quae in 4 rec. et in editis sunt verba iter patet^ quae cum synUxi constare ne- quaquam possunt. Jnterpatet autem dixit , quia non recia ad os tendit, sed ad nares. Ali^uantulum autem paiet ad os, ei meatum quoque ad iltud babet. Vox autem haec satis latina. lu pulmonem interpatere rimisdixitMacrobius, lib. vii Sntiirnal., cap.l5. Par- tlm ex Thtsio. Nec Lactantius noster vocis hujus auclor est : exlat quoque apud alios.

Colles faudum, Jo. Gauci et Isaeus legendum puiant tolles ; quod in uullo reperi codice. In 1 Golb. rec. esi calles faudum; in 2 Reg. rec. et ed. Rom. 1474, Venela 1490, Florent., Junt., Graph., fotles faudum. Ai in Mss. 2 Bonon., Regio-Put. et 4 al. Reg., 7 Valicanis, 5Golb.,Sorbon., Ullr.,Gant., Em.,Gani., Gat., Marm., Vict., Glaroin., Baluz., Brun. et in 14 viilgntis esl coUes faucium. Perpendat leclor an pro coites et foUet^ toilet sit legendum. 7o/(ei enim vo-

|v cantur glandulae ob quamdam glandis simililudinem.

^ToUes autem seu tolet est (ui observat Festus) tu- mor in faucibus, quae pcr diniinalionem tontHlce dicunlur. Plin., lib. ii, c. 37, tontiUce in homine, in tue glandula, Sed et tolles, seu tonsillas, quas Gel- 8US vocai glandulas, reccnliores medici vocant amyg- dalas, Grxci aulcm pnrislhmia. ToUet aulem a tol- )cndo,quia partem aitolluniin tumorem.Legi aulem forte pnestaret (inquii Hecquetius) tolU quam tol • lere. Unde sic restiiuendus venirei hic locus : Ubi se toUes faucium spectantes uvam tolU incijnunt in tu- morem, Et ulinam huic leclioni faverent m«s.,conlra quorum fidem nihil muUre volui. Nihil enim obsut quominus tumor faucium collis appellelur, nec re- pugnant periiissimi medici Gaudeffridus et £u- suchius.

St, ut guliB iter. lu reposui cx mss. omnium vetu- stissimis opiimisque 1 Bonon. et Regio-Pui. necnon ex Isseana editione : quod melius fluii, quam ti sicut gutte iter 12 manuscriptorum rcc. et edit. Favent

81 HRM. LACTANTn LIB. DE OPinaO DEI

terei, nec procedens ex eo «piritas effleere ▼ocem A diflbsui, irrigni unitenum corpns, ei fegetat.

&2

5ine linguae ministerio posset.

Aperuit igitur viam voci divina soieriia ex illa fisluis spiriiali , ul posset liiigua ministcrio suo fungi, et focis ipsius inoflensum lenorem pul>ibus suis in verba concidere. Qui meatus, si aliquo modo interceplus sit, mutuni faciat necesseeit. Crratenim profecto quisquis ali.im causam putat, cur homines muil sint. Non enlm (ui vulgo ereditur) vinciam ge- runt Kngnam : sed ii voctlcm illum spiritnm per iia- res quasi muglenies profnnduni, quod voci iraniiuis ad os aut nultus omnino cst, aut non sic patens «t plenam voccm possit emiltere. Quod pterumque m- inra Itt; aliiiuando etlnm casu accidii, utmorbo aii- quo htc adllus obseptus vocem non transmiitat ad

Inteitinorum qnoqiie mulliplices splr», ac longi- tudo in se convoluta, ct uno tamen substricta vincnlo, qoam miriricum Dei opus est? Nam iibi maceratos ex se cibos .nlvns emiserit, paulaiim per illos iulernorum anfractus extruduntnr, ul quidquid ipsis inest succi, quoeorpus aliiur, membris oinnibiis dividatur. Et tamen necubi forle obhsareant, ac resislant, quod fierl poteral, propier fpsorum voluminum flexiones in se sxpe redeuniei, et fieri siiie pernicte noii pote- rat, oblevit ea Intrinsecus crassiore succo, ut purga- menta illa ventris ad exiius suos facilios per lubri- ciim nilerentur. Illa qooque ratio subtilissima est, quod vesica, cnjus iisum voiucies non habent, cum sit ab iniesiinis separata, nec ullam babeat fistulam.

linguam, faciatque de loquentihus mutos. Quod cum B qna cx illis urinain irahat, compleinr tamen, et hu-

nccideril, auditum qnoque obstrul nocesie esi ; ut quia vocem emlttere non potest , ne odmittere qui- dem possit. Loquendi ergo cansa patefaclus est hic meatus. Illud quoqiie prxstat, ut in lavacris ceie- brandis, quia nares calorem fcrre non possuni , aer ' ferVens ore ducatur ; ilem , si fortc spirament.i na- rium frigoris pituiiu prxcluserit, per os auram ira- here posaiiniis, ne nbsirucia meandi faculiaie, Stpiri- tos sffrangulelur. Ci^i vero in alvum recepti, ei «um polu^ bumore perinixii, cum jam calore percocti fue- rint, eorum succus incnarrabili modo per inembra

more disienditur. id quomodo fiat, non M difficile pervidere, intestinorum eoim paries, quaeab alvo ci- bum potumque suspicinnt, palentiores sutil quam cxterxspirae, et mullo lenuiores. Ila; vesicam cir- cuinplectuntur, etrontineni: ad quas paries cum potu^ et f ibus mixla peneneriut , llmum quidem Crassius flt , et iransmcnt , hunior autem omnis per illam leneritudiiiem pereolatur, eumque vesica, cujus a)qiie tenuis lubiilisque memhrafMi eai, absorbet, ei colligit, ul foras, qua naiora cxiiuin pitefecit, emlital.

VARIORUM NOTiE.

etiam lextui nostro 2 Colb. . Balux., Brun.,hi qnibns solnm lcgitur iicut guls tfer, deleto $i.

Nec procedctii ex eo ipiiHu» ef/itere voceni tine tin- qita ministerio pouet, H:cc suppleta siiiit ex mss. 2 Bonon., i Reg., T^t., 5 Colb., Balnz., Sorbon., Cla- roui. hi marg. ntr|ne ediiis Is. et Sprtrk. qn.^e in aliis dcsiderantur, et in ipsa editione 0. F. Fritzsche.

Errai enim, etc. Krrat igilur princeps medicornm, Hippocrnies, qui aplioris. 59 I. vii, ait eos quibifs cercbrum aliqiia ex cau<;a concussnm fnerit, iH^cesse essc sialim mnios ficri ; ct aphori>m. 5 lib. v , ex ebrieiaie hocmalnm etiani evenire subindicat, ei id lethale ade<> esse, si convutsus fnci*it, nisi febri corri- phinr. Vide ad h«»c Vuilidiium. Betul.

iVYires qnasi mii^tcfi/es.Addidi quasi ex mss. — Qnnsi nmgientes profundunt. Eadem fere ransa esi offectio- oiset hcsiimis in mnto et surdo. Vide Arislol.,pro- btcm. Srt4,9eclfO 55. Aleiandrinum Aphrodis. probl.

m.h.

Be hqnentibut. De pro ex. Frequens hoc Lnctan- tio, et atiis Ovidio, Flt>ro , Jnsiino, quorum toca in- dicavft Bormannus ad Ovid., lih. i Amor., iO, 8 :

Ct quidquid magno de Jove recii amor. Bvn.

Auditum qnoque, etc. Experienlia conirarinm testa- tnr.lmino qiii snrdi nnscunlnr, mnti sinl noce>se est. — Audilumquoqne obstrui necetteett, Si tamen natnra et a iiativlt:ue contigeiit : quod si deinde morbo nll- quo, non id necesse esse tradunt medici, ut refert Aphrod. ubi supri. Is.

Ne admittere qmdem postit.Ex 2i mss. et iO vel. ed. cxpunxi vocem auditum, qnx sat inulilis vidctur, cum hic de voco cmitieiida et de vocc admitienda agatur, quod noii nomo intelligil. Ne auditum admittere qm- dem possit |terperam legilur in 2 Bonon., Tax. ei 6 recentiorihus vulgatis.

Auram traliere postimus, Ita restilui ex mss. vetcr- rimis I Boiion., Reg., Put., Caiic., Ultr., 5 Colb., Balnz., Vicl., Brun., ed. Rom. H70. Et sic lcgcndum

C esse patet ex prseeedentihns. Ini Reg. ree.,3Colb.y Clarom. excuslsqiie muliis« poMitfiiiM, male.

Spiritut ttranguUlur. Naeus et €aiideffndus iegcn- dum esse censcnt ttrangulemur, quia strangulatio ad hoininem.non ad aerem periitiel. Sed repugnaiit mss. et ediii prxter h. El dici poiesl aerem strangnlarl, id est faucibus prenii.

Eorum tuccus, etc. Non alvi hoc officium est, sed inie^liiioriim, qii.i; cxceptnm ex ventriculo succnm trtniisper foveni, duin per vcnam mescraicam in je- cnr evectns, iii snnguinein converiitnr, indequc uiii- vcrsa corporis inenihra nntrinntur. Brtcjl.

IntittiniNrHm qnoque mnUiplicti ipmr, e*€. Ilaxime illius qiiod ceXcoc voraiur , gracih^ Aiiiiiruni illud. Flexuosissimoi orbes Pliniiis noniiiiat : CeUui vcro, liniis. BtTOL.

Et uno tamen tubttricta vineulo. Iln 15 mss. quo- riim dno suni veterrimi, el 8 editi.ln iO scriptis rec. et 7 impressis rec. ctuno tanlum. Ulraque leelio bona , J) et in idcm recidii.

Et tamen necubi forte obhmreant. Sic ex veterrimis et optimis mss. 2 Bonon., Regio-Ful., i al. Reg., 5Colb , B.iIuE., Tax. emendavi neeubi , qood esi ne alicubi ; in 7 rec. esl, ne eui ; in sex rcc. ei in vul- gatis, ne qui.

Oblevit. Vera lectio, qunm restitui ex mss. Tornes. ei Erasm. aU|ue editis Graph. ei Betul. eademquc senientia;Erasmo tesie, reperiiur apud Aristolel. et Plin. In 9 mss. ci 6 excnsis rec. est oppletiit, malc.

iVi>reii/iir. Ex mss. veiusiissimis I Booon., Regio- Pnt , 4 al. Rcg., Pon., Golh., i Colb., Vin., Gal., Mirm., Clarom.,Brun.,edit. vel. 5Rom.,Ald. 1515, Paris. ioiK, Parrlias.,Florent., Graph., Is., Cellar., sic eino.id.ivi, recrnib liiiniii mitierentnr, qiiod esi9 in:>uiiscnplornni rcc. cl t» viHg.iioniin.

Vesica , cujut utum volucres^ eic. Plin. Iiifra alvom a priore parie vesica,quu! nuili ova gignentium, prae- tcr tesiiiudinem (hacienus ex Arist.) nuHi nisi san^

65

CAP. XIL DE UTBRO ET COMOSPT. £T BESlfiUS.

84

CAPUT XII.

Dt nlm, W ffoHtip(^n$j atque axibuB,

De utero quoque el conceptione , quonbro de in-^ lernis loquimur, dici necesse esl, ne quid praeterisse Tideamur : quas quanquaro in operlo latent, sensum tamen atque intelligeniiaro latere non possunl. Yena in maribus, qiix seminium conlinei • duplex e&t, paulo intertor qiiam illud humorit obscceni recepta- cnlum. Sicut eiiim renes duo sunt, ita tesies, iia et Ten» seminales duac, in una lamen compage cohae- rcntes ; quod videmus in corporibus aninialium, cum Jnterfecta palefiunt : sed illa dexterior masculinum conlinet semen, sitiisterior foemininum ; ct omnino

A to 1010 corpore part dexira mseulfna eit, «inisthi Tero fcBminina. Ipsum semeii qnidam putanl e\ m^- dullis lanlum, quidam ex omnl eoirpore ad Teimhi geniulemconfluere, ibiqueconcrescere.Sedhoc, hQ« mana mens, quomodo flal, non polesl comprehen- dere. Ilem in fosminis iilerus ih duas se dividil paf- tes, quae in diTcrsum diffus» ac rcflexae, clrciimpli- caniur, sicut arielis cornua. Quae pars in dexlram retorquelur, masculina est ; que in sinlsiram foemir nina.

Conceptum igilur Yarro el Ariatoteles sic fieri ar- bilranlur. Aiunt non unium maribus inesse scmetl , Tcrum eiiam Toeminis, et iiide plemraque matfibos

B i>imiles procrcari : scd earuin semen sanguiiiein esse

YARIORUM NOTiE.

guineum pulmonem habenli, nuUi pedibwscarentium, etc. Betsl.

De uiero^ etc. Quae hoc et sequenti capite» ait Cel- larius, de hominis formatione in utero Iraduntnr, mulium plebeitt opinionis lenenl, qua; saiiiis fuisset Lactantio et castiusetiam tacuisse. Qni Teriora rcscire cupit, philo»opho8 naturae scrntaiores adeat.

Senwm, Ita mss. Sangerm. et Bov. ediii Tero mi- nus bene habent $en$u$ : alque nostram leclionem Terain piilat HeDmanniis.

QutB seminium contineL lia restilui ex mss. Regio- PtiL,^ al. Reg., Brun. ac ed. Beiul., faTentibus mss. Bodl., Baiiiz., 3 Celb., Clarom. in inarg. in quibus est qum seminum raliofiem continet; iii 5 Reg*., 2 Colbert. a prima maftu, ed. Rom. 1470, qna iemina c0ntinet;\n Utirm,, quasemina cominent;\n i Colb. rec. ei muliis editis, qum iemen eOntinet» p

//«. Sic mss. Bov. reltqiH babenl iiemque,

Venw iemiuaki duw. Quae sic iii inedicorum defl- nitionibus describnntnr : ^pwrrircu (vasa auisten' tia Pbilippus transttilii). Ob^erva obitcr, quod rur- snsdualem urgel numetum. Scd ex Yesnlii desciip- lione duos in pene seminls meatus noii inveiiio. Be-

TDL.

In una tamen compage, Sic einendo ex Tct. mss. 2 Bonon., Cauc., 6 Reg., iColb., Tax., Pen., Ultr., Vic^ Gat., Marm., Brun. et 2 vet. edil. Roin., Fa- .sitel., Betul. In 4 mss. rec. et 9 exciisisest in una itmtum; in 4 Tulgalis rec. est una tantum, absque prxpositione.

Interfecla. Recte Heiimannus existimai legendum esse inienecta^ quia bic res esi de Anatomia.

Patefiunt, Idcsl, secaiitnr. Francius,

Dexieriof moicuUnum continet iemen, eic. Pluiar- chus et Ceiisoriniis biijus sententiae auctores faciunt Anax.ngoram et Cmpedoclein. Lege lu Arist. lib. it dc Geiierat. animal. cap. I. Apboris. Ilippocratis est D 48. Betol.

Etomnino in loto corpore, Sequor maximam mss. Tciu&tissiinorum et optimorum parlem, cum Uxo Grapheo et Cellario. Legitor Fa ideo in scriplis 10 rec. et ediiis 13: otraque lectio bona.

Quidam putant ex medutlii laitlum, quidam, Sic fe- ruot mss. Boiion., Regio Pul., inl. Reg.,2 Colb., i Sorb. et omnes rerme editi ; at mss. rec. 4 Reg., 4 CoI« berl., Gbth., Lips., Em., Canl.,Vici., Gat., Marin., Clarom., Briin., edit. 2Rom. eiCdlnr. omissisquin- que priorlbus verbis, habenl : quidam aiunt ex omni corpore. C^eterum Plaionis hsec senieiiiia esi in Ti- maeo p^uculis verbis dvlibata, niinirtim ab aliiid •geiite. Ceiisorinos Hipponi (mc dogtna tribnit. Betix. — Quidam putant ex meduttii lantum, Per spin:im e cerebro labi dioebat Arisioteles, prohl. 50, s^ction. iO.-^Ktdom ex omni corpore^ nt refert Aristoteles, 1. 1 de Gi*ne. antm. , cap. 17, quain opinionem refelUt jbid. cap. 18. ISiEOS.

Circumplicantur, Yerbum in Fabro ^t solot^rudert» lio probatum , prttter in nostro , QfbsenraTi quoque hi Gell., lib. xvn, n. a. cap. 9. Bii!f.

Sicut arietii cornnn. 6e notiiinibiis mairicis prius Pliniuiii audiamup. Fmniinii, Ihqhil, ed omnia, pM* terquam veiiem jnneiui utricnlui^ Unde dklui uterus^ quod alio nomine Locoi appetktnt. Hoe in retiquh mrf • matibui vulvam. CtBierum de tomibiis arietinis^ adeoque de uteri forma, pra^ier alies lege Yesalium, lib. T, cap. 15, et ejusdem lihri Hguhim J5cum sili^ quot ordine seqoentibus. Bdivemaiv.

Viirro. Fortasse in eo libro , quem de Origiiie Hd- mana ab ipso coiiscriptiim testalur Censorin. de db Natal. Ilodie nonextat. Isicos.

Varro et Aristoteles» Arislot. haec non dissimulanter negat in primo de Generatione, cftp. iO. Fuit de hoc oliin liiltT anciores coniroTerstrm. Adscribnin autem Censorini vcrba : i//iid qaaque amtigUam faeit inter auciores Offinionem, uirumne ex pittrii fafitummodo g^ mine pnrtut natcaiur, Ht Drogeiiet elHippon Stoicique scripi*re ; an etiam ex irtefrts, ut AriaxagorO! ei Ale^ mwoni, nec non Parmenidi, Empedoctique el Epicurtivi^ ium est. Pyihagor.is, liiquit Plut , Denioeriius,Epicu^ rns, foemmam qiioque semen cmillere puiarunt. Seminales eiiim ine;ilus aversos babere {txtt yip mpKfrraroLi dnrtffT/5ot/w|Mv«?), proptcr quod ab iisii (iir- quiiriit) coitus nppetentiain habet. Aristoteles Plato- qiie mnteriam quidein uvldam ( t5>w uyAov ) emittere, lamqinmsadoremacoIlocUiione, ^ed haudquaquani semitialein. Hippo eiiiittere qnidem Ni^minas scineny non minus maribos, sed quod ad generationem non conferat, ul quod citra vulvani excidat, ^ii t6 ^xt6c trtTrTf tv rfig xtfrripac : unde nonnullas sajpenumero ci- ira coituin ulluin semen emiliere, pnvserlim quae vidun; degant. Sunt qiii a mare ossa, carnes vero t fcBmina esse contendunt. Hippocrates in libro de Geiiitura (sive is Polybis ipsius discipuli est) asserlt mulieres etiam semen genei^ationi idoiieum ejacuUri» Betul. — Et Ariiioteles. Sed ille boc potius negare videtur i de Gciier. Aniin. c. 18, et seqq. cui S. Thom. assenlitiir in iii Part. qunfesl. 51, art. 5, ad5j Sed qiiiji quidnm alii celeberrimi auctores contrariam scnienliam tuciilur, viilendiis esi de «|uastione co^ piosc dispfitiins Cajelanus t-2, quaest. 154, arl. %,

ISiEtJS.

Afim( fton tanlum, Mss. 5 rec. et 14 ediii , Aiuttt enim.

Et inde pterumque matribui iimites procreari. Quid de prolis similitudine pliilosophi senserinl, sigillatiin referre longuiii forei : indicabimiis saliem aliquot auctoruiii loca. Yide Aristot. lib. it de Gen. Anim. cap. 5, et lib. vii Hist. Anim., cap. (i; Pluurch^ de Placit. Pliilosoph. lib. v, cap. II et 12; Stob. hl Eclog. Phys.;GaIen. lib. ii de Semine; Plln. lib. vn» cap. 12 ; Stdin. cap. 5: Dioiiys. Halicarn. ntpi tiJc rS/$ >07 iltr, ; Strab. lib. xt; Aiigusl. lih. T contra ivh

55 FIRM. LAGTANTll LIB. DE OPIFICIO t)EI M

piirgatuffi, qaod si recte cum Yirili mixtum sit, utra- x ^^^^ cujusquc scxus ad imaglnem respondere maier-

qae concreta et siinul coagolata informari : ct pri- nnim qnidem cor hominis effingi, quod in eo sit et irita omnis ct sapientia ; denique totum opus qu.idra* gesimo die consuinmari. Ex abortionibus haec for- Casse collecta sunt. In avium tamen roeiibus primuni t)Culos fingi dubium non est, quod in ovis sxpe de- prehendimus. Unde fieri iion possc arbiiror, quin flciio a capiie sumat exordium. ff Similitudines auiem in corporibus filiorum sic fieri puiant. Cum semina inter se permixt.*i coalescunt, si ▼irile superaverit, patri similem provenire, seu ma-

nam. Id autem prxvalete dnobas.quod fuerituberius; alterum enim quodammodo amplectiiur et iiicludit: liinc plerumqtie fieri, ut unins tantum lincamenta praetcndai. Si vero aequa fiieril ex pari semente per- mixiio, figurasquoque misceri; utsoboles illa com- munis, aut neutrum referre videatur, quia totum ex altero non h;»bet, aut utrumque, qoia partem de sin • gulis inuiuata est. Nam in corporibus animalium vidc- mus, aul coiifundi parentum colores, ac fieri tertium neutri generantium simlle; aut utriosque sic exprimi, ut discoloribiis membris per omne corpus concors roix-

rem» seu fceminam; si moliebre prxvaluerit, proge- B tura varietur. Dispares quoqoe naturx hoc modo

YARIORIIM NOTifi.

lian. cnp. 9; Isidor. lib. n Orig. cap. i; Pet. Mes- siam, 1. 1 Yariar. lect. c. xiii; Lev. Lemnium, lib. i deOo(!iiit. Nat. mir., cap. 4; Joan. Riolan. lib. de Kominis Procreat. cap. t2; Fr.inc. Bonaniic. lib. de Alimeni. cap. 5i; Balduin. Rons. lib. de Huni. vitae primordio, c. 10. Lindenbrogius.

Sed earum semen sanguinem e$se puraatum. It» scri- bit Aristoteles , et ita scribo cum 5 vet. cdd. et omnibiH ferme mss.. sicque legendum esse censent tres pcrilissimi medici quos consiilui. Mss. rec. 1 Beg. ci 1 Colb. impressique it habeiit snngume , male. S:inguinem enim menstruum (ait Hccqnetiiis) in pariem homiiiis formatorx venire putarunt medici ▼eteres.

Et primum quidem cor hominis, etc. Addita con- junciio, et, exmss. et editis, praeier Gall. et Spark. in quibus desiderator. Censoriniisdedie N.itili, capiic 5, miiltas niultorum opiniones recensens, in hac Empedoclis dogma fuisse secutum Aristotelem ait. Aristotelis locus alius mihi non est in promptu , nisi ille fortassis, qui est in iii de Partibus animalium, cap. secundum Theodori demissiones 4, ubi quidem noti primam partium corporis huinani facit, ceXXa ivacfio^ irpoiTY} yvfOfUwi rw fiopiw aTravruv. Probat idrationibiis probabilibus ; nenipequod fons sangiii- Jils sii, et ob hoc ipsum, qtiia corporis fere medilul- lium in lotiim se corpus diffundat. Aristoielem lorias- fiis etiain Plin. pro more secqtiis est. Ejus verba sunt : Cor primum naseentibus formari in utero ira- dunt, deinde cerebrum , sicut tardissime oculos. Sed npiid Plut. ei Gall. da^v, id est lumbos, siciit cari- nam navis, primum formari Arisioteli tribiiitur ; cor :iutcm scciindum medico», in quo videlicet veniirum Arieriarumque principium esi. Sed Gal. in lib. de Fostuum formaiione post jecur formari ait, Chrysippi el stoicorum dogmata refcllens. Betoleius.

Effingi. Ita ex i9 melioribus et antiquioribus mss. et edit. Cellar. resiitiii. In 9 scriptis rec. et i5 vulgalis est confingi cor hominis : oua de re vidc Gensorinum de Die Natali , cap. 5, ubi phi- losophonim de formatione hominis rccenset opinio- nes. — Et primum auidem car hominis confingi. Cau • sam affert Arisioteles ; et id verum exisiimari in omnibits animalibus tradit Plin. lib. x, cip. 53. Va- rias opinioiies ponitCensorin. cap. 5. Is^os.

Vita omnis. Sic reposui ex 21 mss. poiioribus, et ediiis Cell.ir., Walcb. In 5 rec. descriptiset 14 excu- sls eAvita hominis.

Et sapientia, Juxia opinionem eomm, qui ment(*m in corde sit.im volunt, qua de relatius inf. ca|;. i6.

ISiCUS.

ToiHm opns. Mss. I Colbcrt. et Brun. ac Betul. cdil. totum corpns. Utraque leciio boiia ; cademqiie lectio- imm v:irietas infra cap. i5: Totumopusquadragesimo die consummari. Plutarch. III». v de Placil. Philos. Hippocrat. masculi conformationein 30 diebus, fce- minae 4S fieri existiroavit. At Arisioteles, iibro vii de

Hist. Animal. cap. 3, longius tempus statuit, nimi- rum in masculis 40 dies, in foeminis tres menses. LiNDENBROGius. — Dispar est tamen in utroque sexii ratio. NainPIinius, lib. vii, cap.6, masculis motum in utero qiindragesimo die tribuit, femellis, nonagcsiino. Haec fortassis ex Arist. (ut pleraque) iranf^tulit. am- pntatis lamen quibuiidam, vel inoiatis. Yide eiiam Plut. lib. V Placit. c. i3. Betul. — Denique totuni opus quadragetimo die consummari. Sic qiiidem PUn. lib. vn, c:ip. 6, opinlones aotem rocenset Plutir. v Placit. cap. 21 . Yarronem non quadr.igcsimo, ut hic refert l^ctantius, sed quadragesimo nono scripsisse referi Giiliius, lib.iii» cap. iO.ISiCUS.

Primum oculos fingi ,eic. Hoc cxpcrientiai repu- gnare egrcgie demonstrat Guiliel. Harveus in doctis- simo, quein de Generatione animalium , conscripsit, libello - htinc confiulerc de hac re ne pigeai ; egregis P enimsiini ipsiusobservationes.GALLjBUS. — Et Arisio- ^ tcles dc Generat. ii ait, omnium animantium oculos sero nusci , nullo excepto. — lit avium tamen fostibus primum ocutos fingi. Huic opinioni adversantur pleri- que oinncs, ut refert Plin. d. cap. 53. ISiEUS.

Sumat exordium. l]t lib. i Institut., cap. 2 : prin- cipium suincre. Macrob., Somn. Scip., lib. i, cap. i8: Ab uno sumamus exordium. BuN.

Similitudines^ elc. De hoc lege praecipue Hippo- craietii mpi toO Oovou ; Galeii. de formatione foeiuum ; Aristotcleiii, lih. iv de Generalioiie animaliiim, cnpitc tertio. Philosophorumde hac re dogmata quaereapiid Ceiisoriiium, Plutarchum et Galenum, locis jam supra cilaiis. Betul. — Similitudines autem in corporibus filiorum sic fieri puiant^ etc. Nonniilli scilicel, contra quos disputat Arist. lib. i de Gener. Anim., cap. 3, qni posie:i opinionem suam effert eod. lib. cap. i7,et seqq.,eilib. x de Geiier. Anim., cap. 3. ISiEUS.

Si virile superaverit.j eic. Non scmper haec locum habeni. Yidc Hippocral., Galen., Aristot. D Patrisimilem provenire. Mss. rcc. i Reg., i Colb., Gat., Brun pervenire. Marm., i Colb. rec, edtt. Is. provehi. Cxteri niaximo numero ut in textu.

Fieri. Mss. Gat., Marm. et editi multi perperam addunt solet, quod respuunt caeteri mss. et editi 2 Rom. ac Cellar.

Prastendat, Sic a me ex vet. editis 5 et Cellar. om- nibiis((ue ms^. einendaium, praeter i Colb. cui est pnBtendant. Gat., pertendat.

JEqua. Id esl, xqualis, ut not. ad lib. ii Institut. cap. 8 ; Liviiis, lib. ii, cap. 3, fin. : Vivere wquo jure cum CKteris. BuN.

Ex pari semente, Ita scripsisse Lactantium probant nielioris not£ inss. Reg.-Put.. 2 al. Keg>, 2 Colb. Clarom. Bnin. edit. Bom. 1470, Graph. lavente t al. Colb. qiii babet sementa. In 3 Reg., 5 Colb., Marm., I)aluz. el I3edilis, umine, quod ut usitatius subsiitucruiit recciitiores librarii.

57 CAP. XIII. DE MEMBRiS INFERIORIBUS. fi8

fteri puianlar. Cum forlc iii Ixvnm uieri pariem mas- A velul mollier; cui susceplo fcelu, cum parlus appro-

colinae stirpis semen inciderit, marem quidem gigni opinatio est; scd quia sit in fceminina parte concep- tosy aliquid in se liabere fcemineum, supra quam de- Gos virile patiatur ; vel formam insignem, vel niminro candorem, vel corporis leviiatem, vcl artus delicatos, vel staluram brevcm, vel vocem gracilem, vel aiii- mum imbccillum, vel ex his plura.Iiem, si partem in dexlram semen foemiiiini sexus influxerit, fceminam quidero proereari : f ed quoiiiam in masculina parlc coneepia sil, habere in se aliquid viriliiatis, ulira quam sexus ralio permittai; aut valtda niembra, aut iinmoderatam longiiudinem, aut fuscuro colorem, aut bispidaro faciem, aut vulium indecorum, aui vocem robustam, aut aninium audacem, aut ex bis pliira.

pinquare jnm coepit, turgescentes mammai dulcibus succis distenduniur, et ad nutrimenla nascenlis fon- tibus lacteis foecundum pecius exuberat. Nec enim decebat aliud quam ut sapiens animal a corde ali- rooniam duceret. Idque ipsuro solertissime compara- tumest, utcandens ac pingui humor teneritudinero novi corporis irrigaret, donec ac capiendos fortiores cibos, et denlibus instruaiur, et viribus roboretur. Sed redeamus ad proposiium, ut csetera, quae super- sunt breviter explicemus.

CAPUT XIII. De Membris inferioribui,

Poteram nunc ego ipsonim quoque geiiiialium

Si vero roasculiniiro in dexlerain, rosroininum in £ membroruro miriricam rationero libi exponere , nisi

sinisiram peivenerit, ulrosque fceius recie provenire ; ui et foeroinis per omnia naturx sux decus constet, et maribus tam menle, quam ccirpore robur virile ser- vetur. Istud vero ipsum quani mirabile insiituimn Dei, quod ad conservationem generum singulorum, duos sextis mnris ac fceminaR macliinatus est ; quibus iQler se pcr volupiaiis illeccbras copulalis, successiva Aoboles paroretnr, ne omne genus viventium coiidiiio mortaliiatis oxiingneret. Sed plus roboris maribusat- iributoin cst, quo facilius ad palienliam jiigi marilalis /ceminx cngereiitur. Yir itaquc nomlnatus est, qiiod major in eo vis est, quam in foemiiia; et liiiic 'virtus nomen accepit. Item mulier (ul Yarro inicr-

roe pudor ab hujusmodi sermone revocaret : iiaque a nobis indumento verecundi» , quae sunt pudenda velentur. Quod ad banc rem aitinet, queri satis est homines impios , ac profanos, summum nefas admit- tere , qui divinum et admirabile Dei opus , ad propa- gaiidam successionem iiiexcogiiabili ratione provisum et elfecium , vel ad lurpissiroos quaeslus, vel ad ob- scoenae libidinis pudenda opera convertunt ; ut jaro nihil aliud ex re sanciissima petant, qtiam inanem et slerilem voluptatem. Quid reliquae corporis partes , num carent ratiune , ac pulchiiudinc ? Conglobata in natescaro.quam sedendi offlcio apia! el eadem firmior, quaro in caeteris membris , ne premente corporis

preutur)a moilitie, immutata et deiracu liticia, C moleossibuscederet. Item fo)minum deducta , et la-

VARIORUM NOTiE.

Recie protenire. Sic restilui cx 20 mss. et vcl. edi- lls octoac Ccllar. In sex rec. scriplis totidemque vul- gatis est recle pervenire.

Quam mirabile instituium Dei! Juxta omnes ferme mss. expunxi post Dei verbum est, quod erat iii ii Tulgatis. In 15 scriptis et edilts vel. 2 Rom. lcgttur cottstitntum Dei ; iti edit. Graph. conitiiulum Deo.

Succemva sobole$. Ita cuni ciinctis impressis mss. 3 Rcg., i Colb., Yict., Brun., et recte. Iii 2 Bonon., Pen., T:ix., Canc, succesiiva soboles; in 3 R(*g., 3 Colb., Gat., I Sorbon., Clarom. a secumla manu,sfi^- sic'r9a; aliiSmendose, subsicina^ subvicina^ etc. 1 Ucg. Put., sicut soboies; corruple. Successiva soboles pare- retnr: vera lecUo tribus doctissiinis medicis probata. Scripiis 6 cst pararetur ; nec inale.

Vir itaquey eic. Idem eliam ariirmat Cic. Tuscula- narom quxstionitm secundo : Viri, inquit, propria maxitne est (ortitudo : cujus mtinera duo maxima sunt^ mortis dolorisque contempiio, (jteiidutn esl igitur his, si virtuiis compotes, vel potius, si viri volumus esse : qnoniam n viRis virtus nomen est mutuata. Sic etiam GrRCis n «ydpfia, «tto toO 'AvdjOoc. BetOL.

Item mulier ( ut Varro interprelatur) a moliitie. Srx mss. rec. ct \i vulgali addiint est dicta; sed frustia. Vi^le prxcedentia. H.t diix voccs absunt a vrt ct opt. niss. t B mon., Regio Pui., 4 al. Reg... 4 Col- beri., Pen., Vicl., Gal., Marin., Clarom., Bnin. ct 7 vel. cdilis. Ad Varronem omnes haiicdeiivaiioiiem refcriint; inajor t.tineii iisus isiius vocis est, ut viro potit:i, a virgine discernaiur, praeseriim apiid Jiire- coiisuitos. Cadem fere differentia, quaeostapiid Grx- C4^s, qui 7rap6svov dicunt eam quse virum non gesta vil; vvf£^, quae gestavit quidem, sed ox co non pepcrit; ywouxoc, qusc etiam peperit ; sed 7/>a0v, qua: jam pa- rere desiit; qu% differeutiaest apud Isacium Tzetzam

in Lycophronis comroentario. Iii Sacris lilteris % yxnmp fere ccvrl toO «Xoxov usurpatiir. Betul.

Ad nutrimenta nascentis fontibus lacteis. Sic emen- davl ex veterrimis mss. 2 Bonon., Oiuc, Rcgio-Pnt., al. 3 Reg., 6 Colb., Tax., Pen., Ullr., Em., Vict., Gal.. Marm., Clar., Baluz., Bruii.. edii. Belul. acce- dente i Sorbon. in quo est ad nutrimenla nascenlibus fontibus lacteis ; in 2 Reg. el H vulgntis nasceniis fon- tibus lactis; in 3 al. editis nnsccntibus fontibus lactis. Editi annorum \M% et i478 habent eliam fontibus lacteis. — FonlifrM» /ac(ctf. Sic ubera vocal, ei Gel- liiis, lib. XII, cap. i , fontem illum sanciissiiiium corporis , generis hiimani eilucatorem , etc. Rnsiliiis Homll. 9, iii Hexaemer. im^rixti St wotx«ta? Tnryac Tou 7«XaxT0f , etc. 8. Aiigitstin, i Conless., cap. 7. |v Pulclierrimam quoquelubenim com fontibiis compara- ^ tionem habcs a Ptutarcho in Paulo ifimil. Is^eus.

Indumento verecundiw^ quce sunt pudenda , etc. Vide Paulum Cpbes., v, 4. Pra*clarus est locus apud Aristoi., lib. vii Polit., cap. ult.

Quas sunt pudenda, elc. Piidenda, viriiia , ad imi* taiionem Gro^corum, qui odBoioL nomitiant. Arist., in i de Hisl. animalium , virilia propria sic vocari aii : fcemitiina autem, v<rTt/>av. Sed medicorum schola difTcrcniiam hatic noii observat, uliiusque sexus pu- denda odBoia nominans, ul el Jiilius Pollux.

Sterilem volnptatem, Id est , siiie spe prolis. Fran- cius.

Quid reliquas corporis partes ? Ita reposiii ex mss. 2 Boiion., Kegio-Put. et 3 al. Reg.. 6 Colb., Tax., Pou., Lips., Em., Marm., Clarom., Baluz. In G mss. et ediiis Bom. i468 et i470, quw reliquoe; in % |\eg. el i^ iiiipressis , Quas reliqui.

Et eadem, lleuinaiinus legil est cadem.

mH. LACTANTIt UB. DE OPIFICIO DEI

60

lioribus lorii valida longitado, quo fooiUtis onuscor- A dine, tc modico intarvallo disMro vidottur. Ilacc oo-

poria sustineret : quam paolaiiro^deAcientem in an- gustum genua determinanl, quorum*deceiites nodi flexuram pedibus, ad grediendum sedendumque ap- lisslmam, praebent. Iiem crara non ssquaii modo ducta, ne indecens babitudo deformarct pedes, sed , teretibos suris clementerextaniibus» sensimque lc- nuatis , et firmata sunt et ornata.

In planlis vero eadem quidem , sed (amen longe dispar, quam in manibus raiio est : quse quoniam (otius corporis quasi fundamenta 8uni,/niri(icus eas artifex non rotunda specie , ne homo starc non pos- set , aut aliis ad standum pcdibus indigeret , sicut quadrupedes, sed porrecliores , longioresque forma- vit, ut stabile corpus eflicerent planitie sua ; unde illis indiium nomen cst. Digiti aeque totidem, quotin B simililudo? quos ait Yarro i(a dictos, quod rivi ab

rum speciosa germanitas , non levi adjumenio nisun pedum flrma( ; conci(ari enim ad cursum non pos&u- mus nisi, digi(is in buinum pressts soloquo niien- tibus, itnpetuin saltumque caplamus. Cxplicasse vi- deor omnia , quonim ratio intelligi po(es(. Nunc ad ca venio , qu» vel dubia vel obscura siint. CAPI3T XIV. De intestinorum quorumdam ignota ratione,

Mulu esse constat in corpore , quorum vim, ratio- nemqiie perspicere nemo, nisi qul fecit, potest. Aa aliquis enarrare se putat posse quid utilitatis, quid eflectus iiabeat t«'nuis membrana illa perlucens , qua circumretitur alvus , ac tegi(ur? Quid renuro gemiiia

manibus , speciem magis, quam usum majorem prae- fercntes , ideoque et juncli , et breves , et gradaiim composiU : quorum qut est maximus, quoniam illum sicut in manu di>cerni a caeteris opus non erat , ita in ordinem redacius es(, ut tamen ab aliis magnitu-

liis obscosni iiumoris oriantur : quod est longe secus» quia spin» altrinsecus supini cobaereiit, et sunt ab in- testinis separati. Quid spleii? quid jecur? qu£ visceca quasi ex conturbato sanguine videntur esse concreia : quid fellis amarissimiis liquor? quid globus cordis?

YARIORUM NOTi£.

Valida. Deest in ms. Bov.

Flexuram pedibuB^ ad gradiendum tedendumque ap" tisiimam , prcebent. Sic legunt omiics renne mss. et cdd. At niss. 2 Bon. e( rec, \ Rcg., Tax., 2 Colber., Clarom. habent , flexuram in pedibu$ ad gradiendum $edendumque aptiuimum utum prwbent.

Sed.Bxc vox etqua(uorsequen(esdesnn( in ms Bov«

Suris clemenler extantibus, Id es( leiiKer promiiieu* llbus. Eodein enim sensu adverbiis e/^enfer, /em- /er, motliter utitur Laciantius. Sura cst pari poaie- C rior cruris, enqiie carnosior.

Et firmata mnt et ornata. Sic reposui ex editis Be- lul., Cellar., YYalcb. omnibusque mss. pneler i, Reg. rec. cxterosqiie lypis excusos , quibns est et firma sunt et ornata.

Corporis, lu mss. 2 Colb., Claroinont., Brua , Bov. et alii. Reliqui mulli habent opeiis.

Quam utum majorem prwferentet. Ila cum edit. Rom., 1470 et Cellar. cuncd mss. prae(er i Reg. rec. et 11 vulgatos, quibusdeest, majorem^ — Spedem magit , quam utum prasferentet. Non ita Galenus, qui usum eorum , et quidem maxiiniiin ac multiforinem ostendit, lib. ui , cap. 8 et alibi.

Germanitat, Hoc cst frateriMi societas. Sic apud Salvianiim, libro ii contra avaritiain , cap. 6, legitur Apostolorum germanitat. IIeumaiiiios.

Nisum. Ms. Bov. , Nixum.

Tenuis membrana itla perlucens, Gnvce UtpiTovato; : Pollux. Hujus iioineiiclatione Laiini careutes , gm^co ^. nomine nt suo n(un(ur, nisi qiiod aliqui abdoininis ^ niembranam nuncupaiit : a circuiniminiendo videtur nomen esse dcductum ; potissimus ehim hic istius usiis est. Gallis eliam dicitur p^fitoine. Ex Betuleio.

Qua drcumretitur atvus. Ita rostidii ex velerriinis et optimis mss. 2 Bonon., Regio-Put., 5 al. Reg., Cauc, Tax„ Pen., 6 Colb., Bm., Ultr., Sorbon., VicL, Gal., Marm., Baliix., Cbrom., Brun. et edit. Betuleii. Id est, niembraua illa sicut reti involvitur alvus. In mss. rec. 2 Reg., Catabrig., 1 Colbert. a seciiiida manu , et in qnaniplurlmis excusis est dr- cumnectkur atout. Membrana autein illa, seu perito- nium, complecdtur ventriculum, in(es(ina, omentnm, mcsenterium, jecur, lienem , renes, u(ramqoe vesi- CHin , u(erinn, et vasa deroiim qua;cumf|ue inter sep- (uin ir.iii^versnin c(crura situin habent. Et licet Lac- tiniiuin latncrit nsiis hujiis nKMnhrana^, medicos tn- ineii iniirinic laiuil, quoriim haud spei iiendos aliqiiol cnumerat Andreas Vcsalius in prx*claro do liuinanl

corporis fabrica opere , lib. nempe v, cap. 2. Ex BcTOLEiO. — Quid HtiUtatit, quid effectut habeat tetmit membrana itla perlucens^quacircumnectituralvus.. etc. Id lotnm copiose ennrrat Yes.ilius , lib. v dc Ilum. corp. fabric, cap. 2.

Quod rtvi. Qu,od sensus postulat : id reposni et pr;ccipuis mss. vigiuti supra laudatis, el editis Grapb. etGyinnic. In 2Colb., Baluz., Brun. est quoi rivi; in unoRog. recenliore e( 15 vuli^atis, quasi rivi : octto roO f>fciv fortassis, si Grainmaticoruin deductioni cre- diinus. Sed mihi parum placent derivationes ex Grae- cis, ubi ipsi alias istius rei iioiuenclationes habcnt : sicut ipsis prpt ovem, Latinis ren idem quod illis vl^poc signiftcal. Betul.

Quia spinm^ elc. Allter Arist. sub finem primi de Hist. Animaliuni.

Quid spten ? Cum in splme multie sparste siiii arte- ri», caiorem reciiiit a corde, quo illutn feculcntum et limosum snngtiincm magts coquit, et aliquid assu- mil inde quo niHriiur. . Betul.

Quidjecur? Quid, Lactanti? Nescis hoc membrum essegerierosum? nescis boc inter organa nutritivie potenti;£ pnecipuum esse? nescis oflicinam sangui- nis? nescis hcpar in hoc ipso cordi Iradere mu- tiias operas? nescis id quod Plato dicit, 'Orc t6 inttp friyvxf x^P'^ "^ fJLOcrctxacl Hectc interim facis, quod «gfioscis, qiiod juvat concoctioneni in ventriculo, vir- iiite iiiiiiirum caloris. Betul.

Bx conturbato sanguine. Verum hoc quideni cst, qiiod jecoris substantia sit sanguini nuper concreto stmiliiina. Bbtul.

Quid fellit, etc. Flava bilis (cujua vesicula bills folliculus Latinis, Graecis xo>>}36xoc appellatur) incre- dihiliter quidcm saniiatem infestat : habet laincD eiiam sua commodi. Nain ui sanguis purificetur, opus est derivari aliquo flavam bilem copiosiorem. Est enim, ut inquit Ptin. fol nihil aliud, quam purga- inenium pessimi sanguinis. Cst igitur opus recepia- culo, in qno hilis et calefacit hepar, ct conservat ne putrescat.Pellititem nittrimenliim Intestinis, et abs- tergit intestinoruiti sordes. Vide de hoc VeSalium copiose disserenliMn c. 8, lib. v ; Plin. lib. xxvni, c. 9, iiiedicinas cx animalibiis enumerans, Inter ommia, inquit, animatium fei prmstantiut in effectu. Est enim vis ejiis excalfaccre, inorderc, scindere, extraberey discntere, eic. Betuleius.

Quid globns cordis. Post hacc verba, manu exaratl codtces septem, sciltcet 2 Bon., 1 Reg., 1 Sorbon>, i

61

CAP. XIV. DE INTESTIN. IGNOTA RAT— CAP. XV. DE VOCE.

62

Nisi forte illis eredendnm putabimus , qui affecium A dicere. Sed omnia, qu» ad motua animi animneque

irjcundiae in felle constitutum putant, pavoris in corde, in splene ketilis. Ipsius autem jecoris ofHeium volont esse , ui cibos in aWo concoqunt ami>lexii et calefactn suo : qnidam libidines remm venercarum in Jecore cofttmeri arbitrantur.

Primum isla perspicereacumen bumani sensns non poie«l , qaia horum oflicia in operto latent, nec u^us •uos paiefacia deroonstrant. Nam si iti esset, foriasse plicidiora qaxque animolia, vel nibil fellis omnino, vel minus haberent, quam fer»; timidiora plu-s cor- 4is, talaeiort plus jecoris, lasciviora plos splenls kabuisaent. Sicmf igitnr nos sentimns audire aortbns» ocnlis cemere, naribus oderare : ita proreclo senlire-

»y nos fetfe iraBei, jecore enpere^ splene f audere.

pertineant, tam obscime altaeqae rationis esse arbi- tror, ut supra hominem sit, ea liquido pervidcrc. Id tamen certiim et indubilatum esse debet, toi res, tot viscerum genera, unum et idem habere omciom, ut animnm contineant in corpore. Sed quid propnc niu- neris singulis sit injunctum, qnis scire, nisi artifcx, poicsi, cui solt opus suum notimi est ?

CAPUT XV. De Voce,

De voce autem qnam raiionem reddere possimius ? Grainmatici quidem ac pbilosopbi vucem esse defi- niuni, aerein spiriin verberatum : unde verba suntnun- cupaia, quod perspicue falsnm esl. Non enim vox Cum aoiem, nnde affecios iai veniant, mtnime sen- 1. extra os gigniiur, scd intra ; et ideo vcrisimitior est tiaaiBS, ieri poteei, et afinndeYeniant, et aliud vis- ilta sentcntia, stipatum spiritnm, cum obstantia fau- cen iila, quam auspicamifr, effkiant. Ncc tamen cium fuerit illisas, soiium vocis exprimere : veUiti conviNeere possnmus, flalsa illos, qui haec dispuiant, cum in patentero cicutam,labrOi]uesubjectam deinit-

VARIORUM NOTiE.

CoIberl.,Tax« el Baluz. addiiiit. qui vivus sanguims fons est. In \ Colb. ei Clnrom. nd nmrg., unius; in 15 exciisis qni unus sangutnis fons est, Uiius, id est solus. Al hrcc 5 vcrha nbsunt ab antiquissiuiis mss. Gaoc, 2 Reg. et^aliis, nec nnn ab edit. d vei. Roin. eaque expnnxi ut Glossema. Apud Platonem in Timaeo, pault> ante fiiiem,<ror diciiiirve' namni ^ntfo, fonsque smigutHis peromne corpus impetH qwdmm mmuantis; qooin loco noii esi virms, nec tiniis.

OmeoquMt, Ita ms. Bov. coqnat, idque recte.

Paiefacia, Scilicet, cam aperiiHitor.

Plaeidiwa qMoqne^ eic. Q<ue animnlli fpl habeant, docei Arist. lib. dt; Hist. AniiiKil. i, cap. i^, lib. n, cap. 47. Iiem Ub. de Partilitis Aiiiiiial. iv, c:ip. t, Plin. iii Cbersoneso, fel non oiiHitb«is datuin anima- libus esse scribii, in Eiibc&v Chalcide iiiillnm pecori, in Naxo pr.)egrande gemnimiKpic. etc. Sod bjec, «t alia, ex Aristmele habet. — Ptacidora quaque, Ita omnes jitnfunt lioc Inco ul op. 4 : ImbeciUiora et f»- midiora qweque. Cjpriatius lib. iii, iO : Adyersarius farthrem quemqne magis aggreditur, VaHa LnctatUinm repreliendit f»b pronomen quisque comp.irativo jnnc- lam : sed deftsmHt nostrom exCiceroiie ei aliis Vos- sins de Construet , cap: 16. BmnsMAN.

Timidiora, pius eordis^ etc. Ironiae geniis e»t : quia cuin pavor tribnatnr eordi, pkis cordis, idem est ac liliis p.ivoris haberi.— Hkcquet. In ras. Reg.-Piil. esi iitmdiora plus jeeoris; maie. Siqtiidem auclor noster ifi jecore nonnisi virtuiem ooctionis ciborum, et libi- dines rerum venereamm locat. — Timidiora^ plus eor- du^ elc. Imoob ideervi maiime tiinidi. IHin.:C<rf6rtf eerrupiis nialiias in eorde dm-at, Drula existimaiHur aniuialiam, quibvs durun rigei ; audacia, quibas par* viun est; pavida, quibos prjcgraiide. Maxiiiuim au- ieai csi, proporlione omnibus, lepori, asino, cervo, IMinlliene, RHistelis, liyenis, et ouinibus limidis, aut propier neium maleficis, etc. Bim.

Salaeiora^ptttsjecoris, Bax desunt in ms. Bov. sicut el in multis aiiis.

Muueris, lis.5rec. mcifier»,cormp(e : seripti sex ei qitinqiieediti,n€rvt«Tov I7rc9ufimxo0 fSicutcor ToO 9u|uof ^ oeOc, sicMi ir/tfioycxoOincapite. Et Democril. ad Hip- p:*eratem seribens, xapdtocv dicit /WiXc^ opyqc reOiTvoy.

Jeeore cupere. Gdleiius non dicii nos jecore cupere, sed hepar facit sedem

Toi viscerum, Ms. Bov. tamta vlseera, TmUa \nt nn* ineriiiii signiHcat : sic iib. i Uivin. Iiist., c. 5, circa fiuem, Tantarum rerum gubernationem, pro tol rerum,

Vocem esu definiuni, Uccliuscteleganiius legeresde- lendo esH, Sic etiam legendum esse piilat Heumannus.

Aerem spiritu verberalum, etc. Seneca in ii Natur. qii^esl. de tonitruis agens : Prteter hcec, inquit, na" tura est aptus aer ad voces, Quidni ? cum vox mhilaliud Sf/, ^fiom ictus aer, Idem paulo superiuti : Quid enim, est vox, nisi intensio aeris audiatur^ lingum formaia pcrcuuu? Usec philosophiis, et quidem stoicus. Cx Graminaticis Diomedes, lib. u : Vox est ( iil stoicis placet) spiritus tenuis, auditu sensibilis , quantum m ipso esL Fit eutem vel exilis aurte vulsu , vel verberati aeris iclu, Prisciaiius: Philosophi aefimunt^ vocemesse aeremlenuissimumictum. Bctdl. — De Yucisformatione G lege Cordoraaesium (Cordemog) iii oralione Ph^sica tle loqiiola. — Crammatici qmdem ae philosophi VO" cem esse defiuiunt^ aerem spiritu verberatum, Gramma- tiri quidein, Diomedcs, lib.ii; Prisciau. ubi de Voce; ex Philosophis, Plato in Tiino^o docet, vocem ea^ piilsaiionein quaindam ab aere per aures, cerebrumque et sanguinoni iisqiie ad aniinatn penetrantein ; Arist. dcAiiiin. lex.90 percussionemrespiratiaerisabanima, qu.c estin lispartilms ad vocatam arteriam. Idein ba- bet V de Geiier. Aniinal., cap. 7; Senec. ii Natural. qu isl., cap. 29. Vide Pliilarch. qujcst 6 Platonicnr. quicst. et lib. IV de Placiiis, cap. 19 ; GeUiuni, lib. v^ cap. 15. Laeri. in Zenon. I&eus.

Unde verba sunt , clc. Lactanlio siibscrihiini Pris- cianus ei Dioinrdes, inler Laiinos Grammaticos co* ryph.-ei. Sed Quiniilianus exsibilat. Varro a veriiato dcduci inavuU. Grxci to pq/xa ccTro toO />c<iv deiiucunl. Unde Cpicurei , lcste Gellio , voceui f>ffOfAa X6701» dixeruut. Betul. ■V Non enim vox, eic. Hxc raiio liuic definilioni conru- taiid;e noii sulficii; nam liaec verberalio iion exira os, sed intra fauces fit. Neque enim illa verberatio in auri- bus audientis, sed est iii gutture loquentis. Bbtul.

Velulicumin patentem cicutam, Vide Theodoreluia praiclare disserenlem sermone vi de Cural. Graicar. Affcct. c|iii estde providentia divina, quoinodo ars iin- tur.-cimitatrixorgana musicaad vocishumanx*organo- rum similitudinem erfinxeril. Esse autem in instru- mentishumanx vociscommistam auamdam tibi» lyru!- que musices similiiudinem osieodit prxclare Nysscii. De homiiiis opific. cap. 9. ISiEUS.

Demittimus spiritum, Uareposui ex mss. 2 Eeg., i Colbert., Brun. cl edit. Betul. C;eteri vidgati et de^cciu siripti rec. feruiit dtmif/iiiuia. lu optiiuo ct vetusiissi- iiio Regit>-Put. cst miitimus , qiiod magis placeret. Vcrsio eniiii I.ain.i Platonis in Tiin:ro anle fiiicm sie liabei : Pulmo distUliaioue occlusus, libera et expedita spiracuta nobis non exhibet , et hinc quidem nuUus mit" tilur spirilus.

63

tiniiis spiritiim, ct is cictitsR concavo reperciissiis ac A. revohilus a Tundo, dum ad desc^iideniem occursu siio redii, ad exilum nitens, sonum gignit, et in vocalcm spiritum resiliens per sc venlus animaiur. Quod qiii- dem an Tcrumsit, Deus artirex viderit. Videtur enim non ab ore, sed ab iniimo peclore vox oriri. Denique et ore clauso, ex naribus emittitur sonus qualis po- test. Prxterea et maximospiritu, quo anhelamus, \ox non cfAcitur, et levi, et non coarctato spiritu, quo- ties volumus, efficitur. Non est igilur comprebcn- sum» quemodo fiat, aut quid sit omnino. Nec me nunc in Academiae &enlentiam delabi putes, quia non omnia sunt Incomprehensibilia. Ut enim faten- dum est mulia nesciri, qiiae voluit Deus Intelligen- tlam hominis excedere : sic lamen multa esse, quae

FIRM. LACTANTII LIB. DK OPIFICIO DEI

CAPUT XVI.

De ment€f et eju$ sede.

61

Mentis quoque raiioncm incomprehensibilem csse quis nesciat , nisi qui omnliio illam non habet, cum ipsa mens quo loco sit, aut cujusmodi, nesciatur? Varia ergo a philosophis de natura ejus ac loco dis- putata sunt. At ego iion dissimulabo, quid ipse sen- tiam ; non quia sic esse afArniem ( quod est Insi- pientis in re dubia facere ) , sed ut exposita rei diffi* cultate, intelligas, quanta sit divinorum operum ma«» gnitudo. Qnidam sedem mentis in pecloreesseyolue- runt. Quod si ita est , quanto tandem mlracuio dig- num est, rem in obscuro ac tenebroso habitaculo sitam , in tanta rationis atque intelligentiae luce ver-

possint et sensibus percipi, et ratione compreliendi. B sari? tum quod ad eam sensus ex Omni corporis pane Sed erit, nobis contra philosophos iiitegra disputaiio. conveniunt, ut in qualibet regione membrorum pne- Gonficiamus igitur spatium , quod nunc decurrimus. sens esse videatur. Alii sedem ejus in cerebro esse

VARIORUM NOTiE.

Cictttce, Fistulae, ut apud Yirgil. in Ecl.

Est ipibi disparibus septem compacta dcutis FistuU.

Theodoretiis in Serm. 3 de Providentia Dei artem nattircX vel ipsius adeo sapienlia; divinae imilatricom esse dicit in eo, quod organa musica , ad vocis hu- maiioe moduiationem expnmendam , industria huma- na effinxerit.

puin ad de$cendenlem occur$u $uo redil, In pliiribtis editis deerat dum , quod rcstitui ex inss. ex qutbu^ novem hnlieut redh: alter reducit, Decem mss. et 14 excusi, descendenlem occur$u $uo reddit ; male. {

Deu$, Deest in ms. Bov.

Ab intimo pectore , ctc. Sic Homerus Ulyssem , vi- rum s.ipienti f:icundia praeditum , vocem mittere ait» noii ex ore, sed ex pectore, II. y.

Vox orhri, Abest vox ab iino Reg. rec. et edit. Ald. Paris. m^.

Ex naribus, Ita restitiii ex quampluribns impres- sis, et omnibus mss. praeter 2 Keg. et edd. 6 in qui- bus est el naribu$,

Et maximo spiritu, Iia omnes fere mss. At editi ex.

Et tevi, Heuinan. legit ex levi.

Non e$t igitur comprehen$um ^ etc. Iiiio satis com- prehensum. Nam animnlium vox quae iix^i^x^ ^i^'* tur , aut esi iyypafiuarog : aique Ii.tc esl serino , vel loquela, Jta^cxrof Galeno; aut esl oypafx/xaToc, quara homo cum aniniaiiiibus pulmonem habentibus com- munem habet. Utraque fit respirntione , ut uos Aris- totelis defiiiitio docuit. AiaXcxTcxa, hoc est, sermoiiis

nsinimenla Galenus de locis affecus pnniuni assignat „sciu.nter versanlur. Corde c?cdilur ad jusUliam. in-

lib.iietnule Pl:icit. Hippocrat. etPlaton.videLucret. lib. 111 ; PluUrch. iv Placit. , cap. 2 et seqq. Is^us.

At ego, Iia mss. et plerique edd. Yulgati 5 Ac ego , minus apte ; et proxime prnecessit.

Quidam $edem mentis in pectore, etc. Parmenideset Epicurus, videlicet h oX&> rS» Owpaxc: Stoici ad unum toloin corde. Diogenes in afteriacocordis ventriculo, quiaiiimalis, id esl, spiritalis est Pluiarcho. Et in liac sententia fuissn apparet eos , qui pnidenies cor^ datot appellarunt. De (|U0 audiamus Giceronem iii i Tuscul. qiinest. disserentein : Quid sit porro ip$e ani- muSyOut ubi , aut unde, magna di$$en$io e$t, Alii$ cor ip$um animu$ videtur : ex quo excorde$, vecorde$^ con- corde$que dicuntur, Empedocle$ aulem animum e$$e cen* $et, cordi $ulfu$um$anguinem, Atii$par$ qwedam ce- rebri vi$a e$t animi principatum tenere, Atii$ nec cor ip$um placet^ nec cerebri qunmdam parteme$$e am'.. mum : $ed aUi in corde^ atii in cerebro dixerunt animi e$$e $edem et locum^ eic. Plurim:e suiit passiin apud auctores locutiones , quibus consilium et cogitatio in peciore et corde ponuntur.Sed missis illis, videamus quid Sacrae litteru* dicant, in quibus vocabulum vovc varie usurpatur. Paiilus etiam uiitur pro animi prin- cipatu, qtiem iQysfAovoeoy appellant, Rom. vii, v. ^; Mentem Gliristus. .Matil). vi , v. 22, Lumen appellat. Anima non semei etspiritus meiitem significat, uttn hoc divie Yirginis apud Lucam, cap. i, 46 et i7. Novc pro intelleciu ponitur, i Gor. xiv, 15. Gaeterum quod Scriptur;» phrasiscormentissedem, etcogiia- lionum consiliorumque qaasi oflicinam quamdam fa- ciat, minime obscurumesse poiesliis, tjuiin ea non

linguam , qu:im xu/>ioiTaTov opyovov nominat ; deinde narcs , et Inbra et denles. Hasc enim suis illisionibus vocem nlioquin hinntem consonantibus stridcre facit, et reddit napBpw xai iyypaiiiMxov, Arist. guttur et pulmonem respiralionis iiislrumentn facit. Betul.

Omnino. Hanc vocem, qusecxtntin veterritnis op- timisque mss. Regio-Put. B^non. aliisqtie, et in cunc- tis ferc cdiiis, retinui in textu, licetabsit a 15 mss. rec. et^edd. Rom.

Spatium. Gicero de Amicitia, cap 12 : $patium cur- riculumque $imut conjungit.

Quod nunc decurrimus. Sic reposui ex vetuslis- simo et opiimo ms Regio-Put. , approbante doctissi- mo Francio. Gaeteri codices habent quo.

Varia ergo a philo$ophi$ de natura eiu$ , ae loco. Yidendtisest Arist. iii dcAnim; Mncrob. in Somn. Scip. iib. 1 , c. li. Locum qiiidem ejus alii cor , iit Arist. et Ghrysp., nlii caput esse affirmant, ui Plato •t Galen.y qui hanc quaestionem copiose tractat toto

quit Paulus. Gredere autem meiitis orficiiim est , et quidem derecntae, et per Spiritum S. illuminaue. roret infiniti negotii , hujus rei testimonia culligere ; surTiciatergounumhoc, qiiod Dominus xapdcoTvwaTuc appellatur, Act. i et xv. Oblrudenda iUque et obji- cienda Scripturac aucioritasiisest,qui ralionibusnixi, doginatibusinter sepugnant. Tbeodoret., Serm. 3 de Providentia , cordi totitis corporis impcrium , seu regimen assignat ; et Hieronymus multis in locis hoc asscrit. Alqui noii desunt Scripturae testimouia,

auibus demonsirari poiest cor affeciuum sedem esse. lam Dominus noii minus renes, quaro cor scrutatur; et cum cor explorat , probat an contritum satis et humiliatum sit, an acstuet livore seu odio. Nam hic majori ex parte dominatur lex camis. Betijl.

Sedem ejus in cerebro, Plutnrch. n^aTwv, Au/xox/dito^, h oXrira xiyaXip, ST/saTwv ev/xio^ofjpya). Yide dispiiialio- nembehe lougam in Yesalli AnatomicOi lib< vi. Betul.

e^ CAP. XYI. bE MENTE ET EJUS SEDE. 6C

dixerunt. Et sane argumeniis probabilibus usi siiiit : A omne collusiret, el si velit, maria pcrvolel, lcrras. ac

oporiulssescilicet.quodtotiuscorporisregimenhabe ret potius in summo, tamquam in arce habitare; nec quidquam esse sublimius, quam id, quod univer- sum ratione moderetur, sicut ipse mundi dominus et rector in summo est. Deinde quod sensus omnis , id est audiendi, el videndi, et odorandi ministra mem- bra in capite sinl locaia, quorum omnium viae non ad pectns» sed adcerebrum ferant : alioqui necesse nos esset tardiiis seniire, donec seniiendi facuitas longo iiinereper collum ad pecius usque descenderei. li ve* ro aut non mulium, aut fortasse non errant.

Yideiur enim mens, quae dominalum corporis tenct, in summo capiteconstiiuta, lamquam incoelo Deiis : sed cum In aliqua sit cogitatione, commeare ad pec*

urbes peragret, omnia denique, quai libuerii, quam- vis lougelatequesummota sint, iu conspectu sibi ipse constiluat.

Et miralur aliqnis, si divina mens Dei per univi?r* sas mundi parles inlenia discurrii, et oninia regit, omjiia moderalur , ubique praesens, ubique diffusa ; cum tanta sit vis ac potestas mentis humanae inira mortale corpus inclusos ul ne septis quidem gravis hujus ac pigri corporis, cui alligala esi, cocrceri ullo pactopossil, quominus sibi liberam vagandi faculla- tem, quietis inipaliens, largialur? Sive igitur in capite inens habilat, sive in peciore, potestne aliquis comprehendere , qusB vis raiionis efficiat , ut sensus ille incomprehensibilisaut in medulla cerebri ha»rear,

tus, et quasi ad secretum aliquod penelrale secedere, B aut in illo sanguine bipariiio, qtii est inclusus in

ut consilium , tamquam ex thesauro recondito , eli- ciat ac proferat ; ideoque cuin intenti ad cogitandum soinus, et cum mens occupala in altum se abdiderit, Deque audire qux circumsonant, neque videre, qriae obstaot, solemus. Id vero sive ita est, admirandum profecto est, quomodo id flati cuin ad pectus ex cere- bro Dullum iter pateat. Sin autem non est iia, tamen Dibilominus admirandum est, quod divina nescio qua ntione fiat, ut ita esse videatur. An potest aliquis non admirari, quod sensus ille vivus aique coelesiis, qni roens , vei animus nuncupatur, lanuc mobiiiiatis est, Qt ne lum quidem, curo sopiius est, conquiescai; taotae celeritatis, ut uno temporis puncto ccelumC

corde? ac non ex eo ipso colligat, quanta sit Dei po- testas , quod aniinus se ipsum non videt, aut tiualis, autubi sii;necsivideai,iamen perspicere possit, quo pacio rei corporali res incorporalis adjuncta sil? Sive eliam mentis locus nullus est, sed per totum corpus sparsa discurrit, quod et fieri potest, et a Xeuocrate Plaionis discipulo djspiitatum est , siquidem sensus in qiialibet parte corporis praesto esi, nec quid sit mens isia, nec qualts, intelligi potest, cum sit natura ejus lam subtilis ac tetiuis, ut solidis visceribus in- fusa, vivo, et quasi ardenti sensu, membris oninibus misceatur. lllud autem cave, ne unquam simile veri puiaveris,

YARIORUM NOTiE.

Tamauam in arce habitare.Sic mss. 2 Reg. et Gant. com ea. pene oinnibus. Mss. 25, inter quos sunt duo anti^iiissimi, babent in arce corporit : sed perperam ; siqmdefo . vox corporii mox praecessit linea supe- riori.

Andiendi^ el videndi, et odorandi mmistra membra m capjie mnt locaia. In tribus mss. rec. et omnibus editis kgitor sunt, In optimis mss. Regio - Put. aliisque 13 mt; recte. Yide praecedenlia , quod haberet,., quod moderctur.

Sed cum in aliqua sit cogitatione. Ita restitui ex an- tjquissimismss. Regio-Put., Bonoii., Gauc. aliisque 16. lo 3 rec. et vulgatis est , sed quando in aliqua sit co^ ^talione.

Seeedere. Sic reposni ex cunctis mss. et veteribus editis. In 3 vulgaiis rec. est, cedere.

Cum ad peeius ex cerebro, elc. Ergo, Lactanti , tua ceosora, Pythagoras longe aberravit« qui anitii^ im- perio fines, sen lerniinos cor et cerebrum consiitnii. Deos spiritus est ; meos divinum quiddam esi. Uiide tequilur, inentem seu animam esse «(TufxaTov. Ergo drcomscriptione locorum inens opus miiiime habet. Taceo jam, quod cerebrum mentis sedes, non niodo spiritom animalem ita tenuem parai, ui rebus divinis exequeudis sit idoneus : sed etiam sensuum instru- meoia per oervos, veluti perfuniculos distribuit. Uiri- libet animae parti non sensus modo parent dictanli : sed ad ipsarum nutum onines corporis particulae ex- cobias aguiit, jussum expectantes. Nam si voluntas, id est rectx rationis dictainen aliquid videre jubeat, toiic in promptu oculorum ofQcium est. Eadem ratio iti caeterts quuque sensnum orgaiiis, ariubus, ei cxtcris membris est. Bbtdleius.

Sin autem non est ita. Ex vetustissimis mss. R^io* Pot., 2Boooo.|Cauc.t leptemque aliis ita r^tiuii. lo

caeterts desideraotur duo extrcma verba, io nonnullis ulliiiuim dumtaxat : in vet. edilis 4 : Sin autem non est ita , hoc tamen. Al ms. Bov. sai rccte habei Sin autein non est^ nec tamen nihilominus admirandum

Qui mens, vel animus nuncupatur. Ergo pro eodem accipii Laciantius mentem, et animum. Sic saepe Lu creuus in iii ; Cic. in Somn. Scip., ubi videndus Ma- crobius d. c. 44. ISiBos. Vis. In ms. Bov., virlus.

Alliguta. Sic ms. Bov. alii t%fl/a, minus recte. Ullo pacto. In ms. Bov. uilo modo, idquesat beiie — Bunemannus habet, ullo modo et notain seaiien^ tem exhibet. - miomodo. Sic Goih.. Lips Relmm Editi ante Ccllarium, utto pacto. Prius hic*praefero* quia modo mfra sequiiur, quo pacto. Amat vero co^ j. piam. In Yen. i471, 93,97. Pier. nullo. Buw. Inclusus. In ms. Bov., infusus. Animus seipsumnon videt, eic. Purgatus et defeoa- tus hoc secuiidum Plotinutn poterit : sed juxta Ca- tholicos, aiiima a corpore libera. Betul.

Quodet fimpotest. Sic resiiiuo ex petioribus mss. et ed. Graph. In aliis est quod et etiam; vel et auod etiam. '

Xenocrate. Glcer. iv Academ. quaest. varias vario- rum sententias enumerans : An (inquit) ut Xeno^ crates, mens nulto corpore, qnod intelligi quale sit vix po(e»i, eic. Cujierum Xeiiocraiis argiimenium. ut a Nemesto refertur, est lioc :

Omne corpus alitur. Anima non alitur; Anima ilaque corpus non est. Betcl,

Nec quid sitmensipsa, necqualis. Addldi ipsa cx veiusiiss. ci opUrao ms. llegio-Pui, alio Item Reu.. 8 Golb., Em., Brun., et ed. Graph. ^'

67 FIRM. LACTANTII LIB. DE OPIFICIO DEI C8

quo I Arisioxenus dixil : Menlem omnino nullam esse, A CAPUT XVII.'

scil nua^i liurmoniam in fldibus, ex consiruciionc n a • j . r wi t

\ .^ . . .... VeAnutia,deuue ea senUnUa philosopliorum.

corpori», ei compagibus viscerum vim seniiendi exi-

sicre. Musici cnim intenlionem conccnlumque nervo- ruin in inlegros modos , sinc ulla ofTensione conso- niintium , harmoniam vocant. Yotunt igilur animum siniili raiione constare In boiniiie, qua et concors modufatio coiislal iii fidibus; scilicet, ut singularum corporis parlium firma conjunciio , menibrorumque omiiium consentiens in unum vigor , motum illum sensibilcm facial, aiiimumquc coiiciunet, sicut sunl nervi bene inlcnti ad conspiraiitem sonum. Ei sicut in fidibus, cum atiquidaut inlerruptum, aulielaxalum esl, omnis canendi raiio lurbaiiir, et solviiur : i(a in corpore, cum parsaliqua membrorum duxeritvitium.

Snperest de anima dieere; qiramqnam percipi raiio ejus et nnrura nun po^isii. Ncc ideo tamen immorta- lcm esseaiiimamnon inteingimus; qaoniaro quidquid viget , moveiurque per se semper, nec videri , aut taiigi potcst, xicrnum sit necesse esl. Quid autem sft aniina, nondum inter philosophos convenit, nec an- quam fortassc convcniet. Etenim alii sanguinem essc dixcrunl , alii igiiein, alii ventiim ; mide anima, vel animus nomen accepit, quod Gricce ventus orveftoc di- citur ; nec illorum tamen quisquam dixisse aliqaid vi- detur. Non enim, si anima sangnine aut per vafntis efTuso, aut febrium calorc consumpto, Tidetar extin-

destruiuniversa, corrnpiisqueomnibusatqueturbaiis, £ gui , coniinuo in maicria sanguinis animae ratio po-

occidere sensum, eamqiic luoriem vocari. Ycrnm ille, 61 quidquam mentis babuisset, non harmoniam de fi- dibus ad bomiiiem iranstulisset. Non enim canerc sua sponlc fides possuni, utsit ulla in liis comparatio ac slmilitiido viveniis. Animus auiem sua sponte et c<igit:it, et mnvetur. Quod si quid in nobis barmo- nias similc esset, ictu moveretur externo, sicut nervi manibus, qui sine taciu artificis pulsuque digitorum, muii aique inerles jacent. Sed nimirum pulsandus illo manu fult, ut allqunndo sentiret; qnia mens cjus ex nicmbr is maie com pacta torpeba r .

nenda est : veluti si vcniat In quaDStioncm, lumen qao utimur, qnid sit, et respondealur oleum essc, qua- niam constimpto illo , lumcn extinguitur ; cutn sint utique diversa , sed altcrum sit alterms alimentam. Videtur ergo anima similis esse lumini, qtrae non ipsa sit sanguis, scd humore sanguinis alatur , ut hinien olco.

Qui r^utem ignem puiaverunt, hoc asi sunt arga- menio, qiiod prossente anima corpus caleat, rcce- dente frigcscat. S 'd ignis «n scnsu indiget, et videtur, et lactu comburit. Aiiima vero et sensu aucta est, et

VARIORUM NOT^

Quod Amtoxenus dixit^ etc. Priora hiijiis dogmatis>(] pars Dicx'arclio magis atlribuitiir, quam Arisioxeno : Iribuiturlamenntriqiie.Cic.iii r Tiisc. qux*st. : Dicaar* clius quidem et Aristoxenus, quia dif[ic\ti% erat animi^ quid^ aut qnalis essct inteiiigentia , nuUum omnino anitnum esse dixernnt, Sed in eodem paulo anie : Dicosarchum vero cum AristoxenOf cequari et condiscipulo suo, doclos sane homines omittamus^ quorumalter ne condoluisse quidem un^mam wtetur , qui animum se kabtfe non seniiat ; alter ita^d$ketaiuf Mif eantibus, uteot etiam ad hnnc traMsfent emsetur , eie. Batve.bics. De Arrstoirenf opinioiic vide Laciantium, lib. vii Div. Instituf. cap. 13.

Omnmo^ D«est in lUi^s. Bov.

SciUceL, Resittutuai ex oiunibis mss. et H vei. edi^ tis. In 5 vulg. leg. ul esi.

Sicul sunL nervi bea£ ini^ntiad oosupiraHtem! sotmmw Sic reposui ei ifi88« veterr. Caiic, Kegie-l^iiU, 5 al. R.g., 4 Culb.«Vicu, Tax., Elm., CaMalivi^., CaL,. Marin., Clairoff).,. Brun^ el l()t vet. impresst», ei ^ rec* j^ Cellar., Walch. In 7 msa. el 6 vuJgatiA< legitur, sieul ^ nervi beae intenti conspirantem sonum,

hiteiruptum, U:i resliiuiex supradlcii.s niss. ct edd. Betuf. ac Cellar. In 6 rec. scriytis ei 14 viilgaiis eal interceplum.

DuaerH viiium. Notior phrasis est , facere vitium, Ci««p# TMpre.jir: .St aedeseepcarruerunivitiumque fece- rnnt. Ylde cap. 4 el Rhellican., Glandorp. et Brnnt. ad C«t«r B» lUspau., ca^ 19* : Titrrtt od ima itttum fecit* BuN^

(Uddere Hmum», Hoo esi, mentem. Fbamc.

iVoit harmcHiam. M«s» 9 ae Bonon. praecipue » Thoinasio inspccii, cum ed. Grapl^ nitii^iMrm harmo" niam. Cu:teri lam manu exarati, qjuam impressl, ut in texiu.

Similitndo viventis, Id est, similitudo cum vivente.

Franc

Sine taetM> arisficii. Stc undeciin nws. et 15 typis iriilgati : in 7 scriptia emi ed». B»nu i46&es4 irMti;

in 6 aliis tractatu. — Sine Iraciaiu artiHcis. Sic edo ex Bonou. ci Taxaq. adstipulanic Heumaiino. Parrh. et seq<|., sine tactu^ noliori vocc pro rarit^ri substiiuta : Traciare^ tractaBiRsy fractalus inicrdum idein, quod tangere^ taugibilis, taaus, Tidc Pierium ad Tirg. lib. 111 Georg , V. 302 :

Pellls et ad traclum tracldnti diu^a resisUt. Conf. Dot. adLact.,. lUu vii lustiiuL, eap. il,. et ad lib. V kstiuit. cap. ^i : OcuCts manuqtie iracuibik.

BON.

Alu ignem. Zenon videUcel,. ut supra ex Cicerone cilavimiis : uude Stuicis §s/>/xov imxiiia, Scdapiid ^e- niesium Democriioignisesianima, apud lUutarchuin Deinetrio, apud Macrobiom Itipparchro» sicut Ripponi aqua. Ifinc illnd Yirg. iii vi :

li^neus est ollis vlgor et cocleslls origo.

(Jtein in i? jEn.)

Quod Grcece ventus otvs/xoc. Alia r.^vtione, sive spiri' tum, s\\c flatum animam nos dicimus; non lanqaam aerquidam sii, qualis spiritns ille, quem sfNrande trahimns, sed spfnrttm, quia proprlam q^iamdam ha- bet rtafttrom corports expertem , et numdamB moHs ele* mentis omnibns excetientiorem smttstMnUamy nt AMgns» tiii. epistol. 28: Flmum, quia Deo est insulj^mte ere»- la, iit ex Rlose, Irb. i, eap. 2, ver$. 7. Wem deCivii. Dci, lib. xm,cap.2i.Laciant.eenecoturapIafieqiiam* sloKi, qtiia pariu amimaniiH eorpus insltiuori siaiwe- bant, quod et Lactantius monet ; AriMeteles, de Ani-» ma. Hb. r, ca^i. 5. Latinlsetiam animur et anima mc^ Tdv otvsfiov. Serv. ad il^neid*. lib. i. Gataabr. -

Consumpto illo. Ms. Clarom. cofitttift^o ole»; sicque Icgi malcbat Francius.

Alatnr, lia ms. Bov. quod.reetius juxta Heuman- num ex edilione 4472. In aliis oilfttr, sed tnimis bene.

Sensu aucta, Id esi, seiisu praHsessit oppos. seneu indiget. Vidc not. ad lib. ii Inslit/ttl., cap. 5 : Sensi' biie esee, quod seneu^ preidiium gi§iwi ^ «^ habere Mit'- tiiNH csiiuitpart-senmmuiAeii^ Uust.

C9

CAP. XYII-XMU. DE ANIMA ET DE ANIMO.

70

▼UJeri non poCest, el noii aduril. Undeapp.irei, aui. A i" ulerofuimus, moriui fuisse videamur. NulU cigo

maui iiescio quid esse Deo simile. Ai iili, qui veulum puuat, hoefalluDtur, quod ei aere spiritum ducenlcs, ▼ivere vEdeamur. Varro iia deflnit : 4 Anima ett aer coa€eptui m, lepefactu$ in pulmone, fervefactu$ iu corde^ difu$u$ incorpui, > Usec aperlissime falsa sunt. Neque enim tain obscuram nobis hiijusmodi dico esse raiioncm, ut ne boc quidem intelligamus , quid ve- rum esse non possit. An si mihi quis dixeril, xncum csse ccelum, aut vitreum, aut, ut Empedocles ait, aarem glaciaium, statimne asseutiar, quia ccelum ex qua materia sit ignorem ? sicut ^nim hoc nescio , ita Ulud scio. Aaima ergo nooest aer ore couceptus, quia multu prius gignilur aoima , quam concipi aer ore possit. Non enim post partum iusinuatur in cor- pus.ut quihusdam philosoplus vldetur, ged post B enim unuro es«e dicunt , hattc ratioaem sequunlur.

ex his tribus vera sententia est. Nec tamcn in tan« tum falsos esse diceudum est , qui hnec senseruut, ut omnino nihil dixeriut ; nam ei sanguine siinul , et caiore , et spiriiu vivimus. Sed cum constei auima in corpore his oinnibus adunatis , non expresserunt proprie quid esset , quia tam oou potest exprimi , quam videri.

CAFUl XVlil.

De anima et animo , eorumque affectionibu$,

Sequitur aha , et ipsa inextricabilis qoankio : ideniie sit auima , ei auiinus ; ao vere aliud sk iUud, quo vivimus , aliud autem , quo scfiiimus et sapuniis. Non desunt argumeflta in ulramque parlem. Qot

cojDceptum protiiMis, cuni fcctum in ulero necessiias divina foroiavtt ; quia adeo vivit intra viscera geniiri- cis , u( et increroeaio augeatur, et crebris pulsibiis gesiint emicare. Deniqoe abortum Aeri necesse c$t, st fuerit anuoal iotos cxtioctora. Gaetera definitionii parles eo spectant , ut illis novem mensibus , quibus

qiiod nei|ue vivi sine sensu possit, neqiie senriri sine vila; ideoqiie nen posse esse diversnm i^, quod Doo poiesl separari , se<i quidituid est ilkid , et viveiidi offtcium , et senliendi habere ralienefli. Idcirco animum ei animan» indiflTereiiter appetfaml duo Epicorei poel». Qui auiem dicuot esse diversa,

VARIORUM NOTJE.

Animamn/^ciQ qmd e$$e Deo sinvle. Sic ferunt quaiu- plure» et poiiores loss. septemqiie editi. In 4 scripiis rec et ti excu^iis est smtlem. licc sobrie intclligeii- da suui.— Anintam... Deo $imile. Scite Augusiin. in Psalin. Lxii : Cum Deus xit vita animiB^ anima vero vi- ta corpori$^ mut corpusvivere non potett ab$que aninuL, ita non nisi Deo prasenie anima vivere valet. BuM.

Venium puiatiL Mso. 9 et 5 rec. edd. addunt e$$e ; seil perperam. A cateris abest. Vide supra , t^neifi putaverunt,

Videamut. Iip ures mss. rec. cunctique impressi. Vide siipra. quod,., corpus caleat^ recedente frigescat. lii 47 scriplis est videmur; in Cantnbrig. videantur.

Varro ita definit. Sicrftposni ex vel. ms.^ 2 Bonon., Catic, Kegio-Put., alio item Regio. SGolbert., Lips., Ullr., Chrom , Vict., Bruu., ed. BeluL, Cellar. Mss. 9 recitaque diffinit.

Anima est aer conceptus ore , tepefactus in pulmone, ferwefactui in corde^ Vera lectio juxta Vossium , et ife& periiissimos Medicos qiios consoJui. Apud pliires tlioB auctores, qni illum ex Varrone locum referiint, Anima dicitiir aer$useeptu$ore^ tepefactu$ in ptUmoney accen$u$ in eorde, diffu$u$ in corpu$, Quod idem esl. Tepor ad pulmonem periinet, fervor ad cor; quod

cnim calidi habct puimo, ascitilinm illi cst, uipuie a

corde profcctum; cor enim anliqiiis caloris vilalis j. pr^giUre^Tuiero.Tnna FabrraVl FlorJ lib

pmnipittarinm habebatur aut ofliciua. Itique viiioRe '^^ -

in mss. i7 reperitur scriptum, defervefacius in pul-

mone^ temperatus m corde; in Marm. madefactu$ in

pnimone^ temperatu$ in corde; in 2 Reg. et editis IG,

deferuefaclu$ in pulmone^ tepefactu$ in corde. Vide

Vossinin libro u de Idoloiatria, cap. 85. In mss. Bov.

Deferveuen$ in pulmone, temperatn$ in corde. — Bnne-

man vero. Defenefactu$ in pttlmone , temperatus in

corde. Subi., Kost., Ven. 1471, 95. 97-1519, Torn.,

Bet., Tbom.is., Isxus, Thys., Defervefactus in pui-

fNone, tcpefactus ineorde. Gum veroVossius, I. n de

IJoUlr. Gent. 83 : naftira r«t $ic postniante, tegendum

cemerei : tepefactus in pulmone^ terveractuam corde^

uUa viri aoeioritate moii Gallseus et Sparkius eani

emeadationem in texturo receperunl; ei Heuniannus,

Ego queque^ inqml, a$$enUor, ipsa re huie scripturiB

pairoeinante. Ego cum viris docUs anatomioe et reruin

phjsioarum peritis tiihil certi hic delinientibus tutins

poutvi exbibere saipturam Bon., Tax.« Pen., Ultr.,

BodL, CoU., Mert., BalL, C.C. G. Emroan. Goeir, Goth., Lips. irium, Rcimin., Ven. U72» utriusque 1478, ct Cellar. , defervcfactus in puimone^ tempera' tus in corde. Buii,

Hujusmodi. Mss. 6 et ediii octo rec. perperam ad- diint verunif quod nbest a prius (usts, et a mss. Re- p ffio Put., aiiisque 4 Rog., Cnic, 4 Colb., Vict., . ^ Marm.,Clarom.,Brun,, Bov. nut inulilcexpnnxi. — Hujusmodi rerum. Abesl a Lips. 2, Gotli., Reimm., Caiic, Rosi., Ven. 1493, 97, Parrh., Ald., Grypli., Torn., rerum : sed addnnt Bon., Taxaq., utraque 1478, Rrasin. in Frob.. Gymn., Thomas., etc. Bun.

Aut viireum , aui ul Empedocles ait, aerem giacia- tum. Ita inss. 1 Boiion., anliqnior, Caiic, Vici. ct ly* pis excusi Gyinnic, Graph., Tornes., Soubron., Be- tul., 2 Paris., Is., Tliys., Spaik., Gall. fn 18 inss. et 8 vulgatis est, nut vitreum , ut Empedocies ail , aerem giaciatum; io Canlabrig. el Ein. aut viireum , ti( Em- pedocles^ aut acrem giaciatum; minus aple ui pulo.

Ita iilud scio. Scificet iioii esse id , eic. frangids. — Ita illud scio.Scribendum, inquit Hcnmannus , ne- cessario : lla nec itlud scio. Sed omnes libri , ita itlud sciq , et recie. Sensus cst : Hoc nescio , ex qua mate- ria sit , illud vero scio , non esse coelum osneum , aut vitreum. BuN.

Crebris pulsibtis gestiat micare. Id esl , exsilire ,

I, cap. 18 : Hostemrali , emicanty proprie, inquit, de pis- cibus, qui corpora saltu in aera subjiciunt , unde ad alia iraiisf^rlur. Sic elcganier dicitur, cor micare , eiiiiWe. id est, s:ilire, ut Heinsius ad Ovidium et nelmeiiliorsi. Bun.

Mortui fuisse. lia mss. 2 Bonon. , 1 Reg. ,.2 Colb., Baluz. :ic editi IG. At mss. 16 cum edit» Rom. 1470 et Ccllnr. hahent iiiDrfifi esse.

Quam videri. Reclissimc Heiimannns siipplet, quam non poiest videri : nnde conGrmantur dicta ad Itb. VII Institut. cap. 9 : Sic vitasine iuce, Bun.

Ipsa. Deest in ms. Bov.

iSeque sentiri. Iia ms. Bov. editi liabcnt nec sentiri.

Dno Epicurei poetm. De Lucretio constat , cujus versiculos cx lib. 111 adscribain :

NancaDimum atque anUnam dico conjuncta teneri liiier se, alqiie unam aaturam coaflcere ex se : Sed oaput esae qnasi, et domiuari in corpore tolo^

71

FIRM. LACTANTIt LIB DE OPIFICIO DEI

72

sic argumentanlur : ex eo posse inleliigi , aliud esse A quibus cogiint , repeiite somnus obrepit , et in spe-

mentem /aliud animam , quia incolumi anima mens possit extingui , quod accidere soleat insanis ; iteni , quod anima morle sopiatur, animus somno , et qui- demsic,utnon tantum , quid (iat, aut ubi sit, igfioret , sed etiam rerum faisarum contemplatione fallatur. Quod ipsum quomodo (iat , non potest per- videri ; cur flat, polcsl. Nam requiescere nullo pac- to possumus , nisi niens visionum imaginibus occu- pala teneatur. Latet auiem mens oppressa somno , tamquam ignis obducto cinere sopitus, quero si pan- lulumcommoveris, rursus arde&cit, et quasi evigi- lat. Avocatur ergo simulacris , donec membra so- pore irrigata vegetenlur ; corpus enim , vigilante sensu , licet jaceat immobile , tamen non es^ quic-

cies proximas sensim ipsa cogitatio declinat : $ice.i, qux sibi ante oculos posuerat, videro quoqueinci- pit. Dciude procedit ulterius , et sibi avocamenia invenit, iie saluberrimam quieteni corporis inier- runipni. Nnm ui mens per diem veris visionibus avo- calur, iie obdormiat , ita falsift nocte , ne excitetur. Nnin si iiullas imngines cernat , aul vigilnre illam necesse crii , aut perpetua morte sopiri. Donniendi crgo cnusa tributa est a Deo raiio somniandi; etqu> dem in comumnc universis animantibus : sed illud homini praecipue , quod cum eam raiionem Deiis qiiietiscnusa daret , faculiateni sibi reliquit docendi liominem fulura per somnium. Nam et historiae saepe testaniur extitisse somnia , quorum praesens et ad-

tum, quia flagrat in eo sensus, et vibrat , ut flammai B mirabilis fuerit eventns ; et responsa vaium nostro-

ct artus omnes ad se adstrictos teiiet.

Sed postquam mens ad contemplandas imagines ab inteniione traducta est , tunc demum corpus omiie resolviiur in quietem. Trndticiiur autcm mens cogi- tatione caeca , cum cogentibus lenebris secum lan- tummodo esse cceperit : dum inienia est in ca , de

rum ex parie somnii constiterunt. Quare neque sem- per vera sunt, neque semper falsa , Yirgilio leste, qui diias portas voluit esse somniorum. Sed qiiae faU sa sunt , dormiendi causa vldenlur ; qaae vera , im- niiituniur a Deo , iii immiiiens bonum aut maluin line revclaiione discnmus.

YARIORUM NOTifi.

Gonsilinm, quod nos animum menteroque vocamus. .

Sutit qui Aciiaiiam hanc scntentiam huc referunt : Sapimus animo, fniimur anima : siiie aiiimo anima estdebilis. Cicero prim. Tusc. quaesl. philosophu- rum de anima dogmnta rccitnns , inter cxtera sic scribil : Animum autem animam eiinm fere nostri de- p clurant nominnri. Sam et agere animam , et efflare ^ dicimuB , et animosos , el bene animatos , et ex animi senteniia, Ipse autem animus ab anima dictus est, Ac- tinnae sententiae similem Nonius Marcellus efiert his verbis : Animus est quo sapimus , anima qua vivimus, Cornelius Fronto : Animus qualitas viventis , animn causa viiiB, Scd audinmus ex catliolicis aliquem , ei quideiii Atigustinum , diu in philosophici:> siudiis versatum. !s iii libro de Spiritu et nniina cnp. 3i sic scribit : Spiriius pro spirilali anima , vel pro eo qnod spiral in corpore. Item animum idem dicimus , quod animam : sea anima vit(B , animus consilii, Unde aiunt phitosophi , et sine animo vitam manere , et sine mente animam durare , sicut in amentibus. Ad mentem enim pertinere videtur, ui sciat ; ad animum , ul velit. Betiil. Altcrum poetam Epicureum credilur a Laclantio Yirgiliiim fuisse designalum. Virgilius enim in Ciris vers. 5 et 4 ipse se Epicureum prolltetur. Hinc Fa- hricitis, lib. iii,cap.55BibIiolh. Graecai Virgiliiim re- tiilit iiiter Epicureos. Alit tainen Horatium puiani, D qiicin iiiter Epicureos poetas numerant , pracciptie cx Ode5 iibri i, et Sermonum lib. n, Salyr. 5.

Atiud animam. Sic ms. Bov., in editis vero minus l»ene iegilur aliud esseanimam.

Piat.ln ms. Bov. Facial. el Bun. — Qufd facint. Rosl. Ven. il7l, 72, utraque 78-1515. Paris., Junt., Crnt., Gryph., Thonins., Isxus , Gall;£tis, Spark., quidfiat , Ueumaniio npprobante. At Emm., Caiit., Goth., Lips., Reimm., quid faciat. Bun.

Nisi fneii», etc. Est eniin , ut Cicero nlicubi docel, mcnlis iiicicdibilis videudi veri cupidiias. Sed ea pnrsquae ^pecvraata Graecis , latiiiis imaginntio dicitur, crroribtis obnttxia , inentem saepe seciiin iit errores i;7thii. Lnclantius ait, animuin rerum falsarum con- itinplnlionc falli , falli etiatn insoiiiniis. Phnntasma, L.ict;iiitius cogiiationem cxcnm noininnt. Betul.

xY/nif requiescere imaginibus tenealur.Qm^ qui

non somniaiii, et tanien dormiuni et quiescunt, pt stribii Ariii. in libell. de ^omijo in iin, et iv de

llistor. aniinal , cap. iO, sed et ineo falsus Lactan- tiiis est , quod et somnium et insomnium menlis af- fcciiis csse |tiunt , ctim sint phantasise , ut lib. de insomn. c. p. cldixi sup. lih. vii Instilut., cap. 12.

ISiEUS.

Sopore irrigata vegetentur. Qtiod caret altema re- quic , durabile noti esi ; ini|uit Ovidius. Necesse est eiiam nienlem quiesccrc : qu;e quies soinnns dicitur, cum somnus nihil aliiid sit , qiiatn animi quies.

Hic reparat vircs, fessaque membra novat.

Ovid. ex Betul.

Mens cogitatione cceca. Scilicet phnntasia.

Avocamenia. Iii ins. Bov. ndnolnnienla.

Necesse erit. Sic reposui ex mss. Regio-Put., 3 al. Beg., 0 Colbcrt., Mniin., Ein., Baltiz., Clarom., Brun., cd. Cellar. In i ileg. etcunciis pene vulgatis, uecesse est.

Itlud homini jfrcBcipue. Heumaiinus pulal legen- dtim esse , sed illud hominis prwcipuum esl^ jiixta hniic Ciceronis locutionein Ornt. pro Ligario n** 9 : Hoc certe prcecipuum Tuberonis fuit , quod.

Futura per somnium. Ut Josephus ct Dnniel soro* niorum interpreies fueruni, ct Doniiniis pc.r Johelem hoc diviiiaiioiiis genus mortalibus promisit. Sed c( iii Genliliuiii liisi«M'iis s:i!pe iiisomiiia iiitniine vana occurruiit; qtialia Valeriiis, lib. i nliquot collegit, quaiiquain pcripnletici oninein fere diviimtionem cx somniis lolluu:. Circiimfcrlur Artemidori, liher dc somiiioruni interprciatione, meris referius niigis. Macrobiii.<«, cap. 5, lib. i dc SomnioScipionis,quinque soniiiiandi genera diserle et copiose prosei|uitur.

Betul.

Vatum noslrorum. Id est prophetarum. PRAifCios.

Ex parte somnii consiiterunt. Ita onines ins.<. ct edili Rom. 1470, i474, Cellar., Waich. In ca;teris impres- sis est ex parle somniis constituerunt : quod magis pla- ceret si inaiiuscripiorum fulcirelur auctoritnte ; quasi diceret : Oraculoriun nosirorum pars maxima, vati- cinantium somnia fuerunt, sed quaedamvera, etqoaB- dam fnlsa. — Hecquet. Attimen editiones Aldi, Erasmi, Thomasii, Thysii, etc, habenl sonmHs eonsdtuemni^

Virgilio teste, Yide Yirgil. iOiieid. vi circn fiiicni : hanc soinnii lictioneiu primus expressit Homerus, Odysseae lib. t*, ubt Penelopei d^scribii inaomiiliuDi

CAPUT XIX.

LIBEH DE OMFICIO DEI. 74

A corporis, in quo est maleria nascendi, cum sensu vo*

De anima, eaque a Deo daia,

llliid quoque venirein quaesUonem potcsi, utrunmc anima ex paire, an polius ex malre, an vero ex utro- <iue generetur. Sed ego id in eo jure ab ancipiti vei:- dico. Nihil enim ex his tribus veruro est» quin ncqiie e\ otroque, neque ex alierutro seruntur animx. Cor- piisenim ex corporibus nasci polest, quoniam courer- lur aliquid ex ulroque; de animis anima non polest, quia ex re tenui et incompreliensibilt nihil poiesi de- cedere. Itaque serendarum animarum ratio oni nc •oli Deo sobjacet.

Deoique, coelesti sumos omnes seroine oriundi :

OmaiiHis ille idem paier est, deribus assignanl. Sed oon esl nunc locus de falo dis-

ut ait Locretius. Nam de mortalibus non potestquld- £ serendt. Hoc dicere salis est , quod etiamsi astra ef- quam nisi mortale generari. Nec putari paterdebei, ficienliam rerumconiinent, nibitominus a Deo omnia qui iransfudisse, aut inspirasse animam de suo nullo modo seniit; nec, si scntiat, quatido tamen,aut qooroodo id fiat, habet animo coropreliensum.

Ex qno appnret, nou a parcntibus dari animas , sed ab uno eodemque omninm Deopaire, qui legero raiionemque nascendi lenet solus, siquidem solus ef- ficit. Nam terreni pareniis nihil est, nisi ut bumorem

Inptatis emittat, vel recipiat; et citra hoc opus homo resistit, nec aroplius quidquam potest : et ideo nnsci sibi filios optant , quia non ipsi faciont. Cxtera jaro Dei sont omnia, scilicet conceptos ipse, et corporis informatio, et inspiralio anima*, et partos incolomis, et qoxcumqoe deinceps ad hominem conservanduro valeni ; illios monos esl , qood spiramos , qood vivi- nius, quod vigemus. Num prxterqoaro qood ipsios beneficio incolomes somos corpore , et quod victom nobis ex variis rebos subministrat, sapientiam qooqoe homini tribuit,quain terrenus paierdnre nullo modo potest. Ideoqiie et de snpientibus stulii , et dc sinliis sapientes sxpe iiasciiniur ; quod quidam fnto , ac si«

fieri certum esl , qiti nsira ipsa el fecit , et ordinavit. Inepti ergo , qui haiic potestaiem Deo detrahunt, et operi ejus ailribuuni.

Hoc igitur Dei munere coelesii atque praeclaro , an utamur, an non uiainur , in nostra esse voluit potes- late. Hoc enim concesso, ipsum hominem virtutis sa- cramento religavit, quo vitaro posset adipisci. Magna

YARIORUM NOTiO.

Sed ego id in eojure abancij^ti vendico. Ila ms. Bov. quasidicas : Al ego inredubia el aneipiti id judican- dnm pnlo^ nihil ex hii iribui verum ei$e, Vulgati ita scribnnt, $ed ego id meo jure ab ancipilivendico; quod liulliiro efficit sensuin. G

Nihil ex hi$ lribu$ verum e$L Yides in loto hoc ca- piie negari anim» per iraducem propagaiionein : unde falMim esi, qiiod Rurfinus apua Hieroii. lib. ii adv. Ruffiiium, scripsit : Legi quo$dam dicente$y guod pariter eum corpore per humanicorpori$ Iraducem eliam ammmdiffundantur^ el ha!C,quibu$poterant, ad^erJiom- bus conflrmabant, quod putointer Latino$ Tertullianum ^nsisse, vel Laclanliiiin fortnsse, et nonnullo$ alio$, Rectius Hieronymus refutat Rurflnum : Quanlum me- moria iuggerit , ni$i tamen faltor, ne$cio , me teqi$$e , Lactanlium (TvaxiipofASwjv (al. ex (raduce factam) ani- mam dicere, Cxteruni qui tegit$e te uribi$, dic, in quo iibro legeri$, ne ul me dormientcm^ uc itlwn mdrtuum calumniatui esie oi(/eam.Laclaiitii opinioiiem cpgnos- cas ex cap. 17, lib. vii, ln$iitut,f cap. 5 et Itb. ii insiitut., cap. 10. Bun.

Seruntur animiB, Ms. Caiic. et 10 editi nddunl cor- poribui^ quod caeteri respuunt, sicut et mss. Francius ^ forle, in$iruntur. Ms. Lips. $eruntur anima et corpu$. ^

— Quia neque Seruntur animw. Qiixrilur, utrum

anima sii ex Iradncc, id est, uirum anima cum se- Diine traduci et transmitti possil. Lacinnlius negal. Rectissime. Nam contraria asseriiodamnata esl. Yid. Aug. in Iib.de hxresibnsad Quod vult deuin, cap. 86, in cpist. ad S. Hieronym. |>er Oros. presbyierum inis&a, et in epist. ad Optai. ; Eucher., i super Genes. ad ea verba , Et adificavit Dominns Deu$ co$tam ; Hieronyro. ad versuin 15 psalro. xxxii; S. Thoroaro. ii contr. Genl., cap. 86, p. p. qmest. cxvni, art. 2. Isfus.

Demque coelesti, clc. Prxler Lucretiuro hnbes Arati aacloriuiem,quam Atlieiiieiisibus olim obtriisit Doc- lor geiitium : ToO y«p xaeysvof h^th; lp$iu$ enim et genut $umu$. Locus Lucretii est libro ii vers. 990.

Paler. Subaudi animce.

De $uo. Mss. 10 ei edd. 5, de $ua. Utraque lectio bona.

Quando tamen, aut quomodo. Abast tamen a sex

Patrol. VII.

mss. et i editis; in tribus est quantum, pro quando ; in ms. Pen., qua ratione tamen.

Non a parenlibu$ dari anima$, Certiim est, Deuro vocari patrem spiriiuum , quia ipse animas creat et corporibus infundil. Per gencrationem nullo niodo potest produci aiiima raiionalis ; non enim virius corporea, qualis est generniio , potest assurgerc ad productionem rei spiritualis. Hoc etiam argnmentum reni banc evincit : quidquid fit , esi vel ex aliqua pra^jnceiite materia, vel fit ex nihilo, vcl , secundum illos , qui modo$ tanqiiam medios inter ens et nihil ponunt, ex modi$ rei. Anima autem non est ex male- ria, quia ita esset corporalis, quod repngnat ejus ac- tionibiis, quas independenter a materia producit ; neque ex modie^ roodi enim nihil producunt : saliem boc certum est , non posse prodiicere spiritiim qui etiam posl corporis inlerilum subsislii. Rftstat itaqiie ut fiat ex nihilo : homo aulein ex nihilo non potest producere aliquid, quia iiiter ens et nihil infinita csi distantia, quae non poiest superari, iiisi vi infinila.

Gall.

Cilra hoc opu$ homo re$i$tit, Ila omnes fei e editi : qntdaro tamen mss. Iiic legunt citra hoc opu$ humorig i$tum homo rc$i$tit, Ai hncc ultiroa lectio mendosa est, etiam teste Heuroanno. In 8 vulgatis est et ctrca. Post opusniss. 1 Bonon.,Regio-Put. et 6nl. Reg., 6 Colb., Yict., Gai., Marro., Baluz., Em., Brun., edd. Hom. 1470. Ald., Grapli., Crat. addunl humori$ i$tiu$y ut jam dictum est. — Homo re$i$tit, Id est, sistit, verbum composituro pro simplici ; nihil aniplius agit. Yel ,. hoc opere omisso, homo non nasceretur.

Jncolume$ $umu$ corpore. Ex ms<;. et priscis vul- gatis sex et 2 rec. reposuimus incolume$; in editis no- vem est incolunU.

An utamur^ an non utamur, Posterius membrutn , quod in mss. 2 Bonon. , Tax. et 4 rec. desideralur, hiicex 21 scriptis ei ex ed. Rom. 1468, Cellar. et Walch. revocavimus.

Reliqavit, Yide supra lib. iv Div. Inslitut. cap. 28, inilio, id est, obligavit,

Quo vitam po$$et adipi$ei. Post haec verba , oraiio posita in inferiore libri ora extatinmss. 6 Reg., 8 Yaticanis, 6 Colbert., 2 Sorbon.» 4 Oxom ac 15 alils,

8.

75 FIRM. LACTANTfl UB. DE OPIF. DEI. 7«

9Sl 60101 vte UomiaU , magnt ralio , magnum sacra- A derii, si terrae , qam calcare w vincerc debet , non

servierit, viiam merebitur sempiiernam.

mcmum : a quo si quis non derccerit, nee fidem siiam 4evaiiouemque |Mrodiderit ; bic beaius , bic deaique ( «I breviter finiam) similis Deo sit necesse esi. Er- rat ouim quisquis bominem came metitur. Namcor- pnsculum boc , quo induti &ttmHS, bominis recepta- ^lum est. Nam ip&e bomo neque taogi, neque aspici, nequecQmprebendipotest,quiala(etintraboc quod vi* detur. Qui si delicatusmagis ac tener in bac vilafuerit,